Vô cùng yêu thương - vô cùng tàn nhẫn
Trên vạn dặm đường dài của đời người, tình cha mẹ luôn thiết tha và ấm áp. Tình thương dành cho con cái là một môn khoa học và là cả một nghệ thuật, tình yêu ấy cần phải có ý nghĩa, có giá trị và có thành tựu.
Chỉ có dạy con biết mưu sinh, biết theo đuổi mục tiêu của mình, biết hưởng thụ cảm giác hạnh phúc và thỏa mãn sau khi đạt được mục tiêu thì đến cuối đời bạn mới ung dung nhàn nhã và con bạn mới có thể thành công trong cuộc sống.
Mẹ đã trao cho anh em con ba chiếc chìa khóa là kiên cường, tự tin và khoan dung.
Con nhớ kỹ lời cha dặn, nhất định phải siêng năng. Con cần chủ động quét dọn xung quanh nơi ở, đừng quên đó là không gian sử dụng chung của mọi người. Con cần lấy nước nóng cho người khác vì mỗi người đều cần uống nước. Giúp người khác làm nhiều việc, con sẽ chiếm được cảm tình của người ta
bồi dưỡng tinh thần khám phá, giúp con cái trở nên tự lập” là xuất phát điểm nhằm bồi đắp những kỹ năng, tố chất quan trọng cho con. Xuất phát từ tầm nhìn xa trông rộng, dạy trẻ cách sống tự lập chính là món quà quý giá nhất họ dành tặng con.
Nguyên tắc
(1) Yêu con trên nguyên tắc có làm có hưởng
Các loại kỹ năng được dạy trong trường học như âm nhạc, vũ đạo, hội họa hay quần vợt, tất nhiên đều cần thiết cho sự phát triển của trẻ. Tuy nhiên, nhà trường không thể cung cấp cho trẻ một “sân huấn luyện” kinh nghiệm sống. Giáo dục sinh tồn là ưu tiên hàng đầu, với mong muốn sau này lớn lên mỗi đứa trẻ sẽ có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Đứa trẻ trở nên giỏi giang hơn những gì cha mẹ tưởng tượng, ý thức thời gian, ý thức tự lập, ý thức trách nhiệm được phát triển một cách đồng đều.
Tỷ lệ thất nghiệp giữa những đứa trẻ thích làm việc nhà và những đứa trẻ không thích làm việc nhà là 1:15, thu nhập bình quân của những đứa trẻ thích làm việc nhà cao hơn những đứa trẻ không thích làm việc nhà 20%. Trẻ em hiểu lý luận lao động ngay từ khi còn nhỏ, tìm được phương hướng cuộc đời trên cơ sở không ngừng trải nghiệm, ngày sau càng dễ thành công trong sự nghiệp.
(2). Trì hoãn thỏa mãn, khéo léo từ chối thỏa mãn
Phương pháp giáo dục tốt luôn đề cao “trì hoãn thỏa mãn” và “khéo léo từ chối thỏa mãn.” Còn “thỏa mãn trước” là việc làm dại dột, “thỏa mãn quá mức” thì chỉ lãng phí công sức.
Phụ huynh Israel thường trao đổi, đối thoại với con em mình để chúng hiểu lý do vì sao cha mẹ trì hoãn những yêu cầu của chúng.
“Về phương diện giáo dục gia đình, dạy trẻ không được phép làm chuyện gì là vô cùng quan trọng.”
Trước hết, phương pháp giáo dục “trì hoãn thỏa mãn” khiến con biết nhẫn nại, giúp con hiểu thế giới này không dành cho một mình nó, con không thể dễ dàng có được tất cả những gì mình muốn. Bên cạnh đó, “trì hoãn thỏa mãn” cũng làm tăng khả năng chịu đựng của con khi bị từ chối, bồi dưỡng chỉ số AQ – nhân tố quan trọng đưa đến thành công. Không chỉ có vậy, “trì hoãn thỏa mãn” còn rèn luyện ý chí, từ đó khiến tâm lý của chúng biết co biết duỗi và có tính “đàn hồi” hơn. Trong học tập, con cũng nhẫn nại hơn.
(3). Lùi một bước, biết buông tay (Leave alone)
“Hãy để cho trẻ tự giải quyết chuyện của mình. Nếu cha mẹ quá che chở cho trẻ thì sẽ làm mất sự tự tin ở trẻ. Khi lớn lên, đứa trẻ đó chắc chắn không có được tính cách độc lập, càng không thể đạt được những thành tựu xuất sắc.” “Con người cần biết đi, cũng cần biết ngã, vì chỉ có vấp ngã, anh ta mới biết đi.”
Cha mẹ rút lui càng sớm, buông tay càng sớm, trẻ càng dễ thích nghi trong tương lai.
Phụ huynh Do Thái không làm quản gia bao đồng, họ xác định vị trí của mình là quân sư, có trách nhiệm tham mưu, quan sát, nhắc nhở con cái. Dù con cái họ có một khởi đầu chậm nhưng chúng có thể kiên trì đi hết chặng đường cho tới khi đến đích.
Tôi hẹn bọn trẻ tới Princess Teahouse, bốn mẹ con cùng có những phút giây ấm áp bên nhau; tôi cùng chúng làm những chuyến “du lịch thời gian”, hưởng thụ hạnh phúc gia đình.
2. “Trì hoãn thỏa mãn” cũng là một trong những bài học quan trọng nhất. Khi con cái đưa ra yêu cầu, là người làm cha làm mẹ của chúng, bạn sẽ tiếp nhận hay từ chối yêu cầu? Làm sao cho con biết bằng lòng, không nằng nặc đòi hỏi? Làm sao cho con hiểu thứ đáng quý nhất không phải là những món quà đẹp đẽ, mà là người thân, là niềm vui, là yêu thương?
3. Theo phương pháp “vô cùng tàn nhẫn vô cùng yêu thương”, cha mẹ càng yêu thương con cái càng phải lùi về phía sau một bước, cha mẹ giữ khoảng cách với con không có nghĩa là bỏ mặc chúng muốn làm gì thì làm, không chịu trách nhiệm gì hết. Mẹ con tôi vẫn thường xuyên chia sẻ, tâm sự cùng nhau. Cứ đến cuối tuần chúng tôi lại họp gia đình, cùng nhau sưởi nắng, tâm sự những chuyện phiền muộn. So với chuyện kinh doanh, việc nhà càng phải dụng tâm vun vén, vì vậy tôi chú ý trao đổi tư tưởng, tình cảm giữa tôi và bọn trẻ, khơi gợi, dẫn dắt các con suy nghĩ. Có lẽ vì vậy nên ba đứa con của tôi đều có tài ăn nói và kỹ năng phán đoán, trong đầu chúng hình thành ý nghĩ “tôi muốn trở thành người như thế này”, “mai sau tôi muốn làm…”, từng bước tiến dần đến thành công.
Trong thế kỷ XXI, con cái chúng ta phải đối mặt với một môi trường cạnh tranh khốc liệt, đứa trẻ nào có lòng tự tin, tư duy kiện toàn, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng quản lý công việc từ khi còn nhỏ, biết tích lũy kiến thức cho quá trình trưởng thành, sau này sẽ ung dung chủ động đối mặt với tương lai.
Có điều, mẹ nhẫn tâm làm vậy là vì mẹ muốn con nhớ rằng, nếu mẹ nuông chiều con vô lối, đến khi ra ngoài xã hội, con sẽ chịu nhiều thua thiệt. Hôm nay mẹ giúp con lau nước mắt, e là ngày sau mẹ phải lau nước mắt cho con cả đời.
Bạn nuông chiều con tức là bạn sẽ làm hại con cả đời. Con trẻ dần mất tính tự lập, quen thói ăn bám cha mẹ, kỹ năng sinh tồn thấp kém, đến khi bạn rời bỏ thế giới này và chẳng còn thứ gì để ăn nữa, nó sẽ khóc than: “Mẹ, con hận mẹ!
Quản lý tài sản
Cho thanh thiếu niên bắt chước cha mẹ quản lý tài khoản ngân hàng để giúp con em mình có sự chuẩn bị tốt hơn cho cuộc sống tương lai. Khi con cái được khoảng mười hai tuổi, phụ huynh thường mở sổ tay chi tiêu, thông báo cho các thành viên biết tình hình chi tiêu trong gia đình, giúp con cái hiểu chúng cần phải quản lý “tài chính” gia đình như thế nào.
Ngoài việc dạy con sử dụng tiền một cách khoa học từ lúc tám, chín tuổi, phụ huynh Do Thái còn khuyến khích con lao động để kiếm tiền tiêu vặt
Cha thằng bé mở cho nó một tài khoản cá nhân, bên trong là tiền mồ hôi công sức nó rửa xe ô tô, dọn nhà vệ sinh, bán hàng rong trước cổng nhà, giúp việc ở cửa hàng bánh bao.
“Việc mở tài khoản khiến con tôi hiểu rõ một nguyên tắc ngay từ nhỏ là: Không có chuyện ngồi mát ăn bát vàng. Trên thế giới này không có lương thực cho không, nó phải được đền đáp từ những gì nó cống hiến cho xã hội và nó phải đạt được thành công thông qua sự nỗ lực của bản thân. Ngoài ra, tài khoản còn giúp con tôi thấy được giá trị đồng tiền kiếm được bằng chính sức lao động của mình. Nếu nó muốn làm một vài cuộc đầu tư nhỏ, ví dụ mua hàng hóa đem bán lẻ, tôi sẽ vui vẻ hướng dẫn nó cách kinh doanh.”
- Phụ huynh Do Thái coi bồi dưỡng kỹ năng quản lý tài sản cho con là một cách bồi dưỡng kỹ năng sinh tồn ở bất cứ nơi nào, bất cứ lúc nào, đặc biệt là cách tạo ra của cải.
- Cuối mỗi tuần, sau khi kiểm tra các khoản chi tiêu, nếu cha mẹ thấy John thực hiện tốt việc ghi chép chi tiêu trong tuần, thì sang tuần sau cậu bé sẽ được nhận thêm 10 xu;
- Để dành ít nhất 20% tiền tiêu vặt;
- Ghi chép chính xác, rõ ràng từng khoản chi;
- Khi chưa được cha mẹ đồng ý, John không được phép mua đồ dùng đắt đỏ.
- Khi trẻ được khoảng mười tuổi, phụ huynh Do Thái mở cho con một tài khoản ngân hàng riêng và bỏ vào đó một số tiền nhất định, mục đích là để cho nó biết quản lý tài sản một cách thông minh và khoa học, chứ không máy móc, mù quáng.
Giai đoạn thứ ba: Kỹ năng kiếm tiền
Mọi người thường đề xướng tăng thu giảm chi, trong đó tiết kiệm chi tiêu luôn được đề cao, song làm sao tăng thu nhập còn quan trọng hơn. Nói một cách chính xác thì đó là bồi dưỡng ý thức kiếm tiền của con để cho chúng hiểu được những quy tắc kiếm tiền, quy tắc quay vòng vốn, hiểu được những đạo lý đơn giản về báo đáp và thù lao qua những ví dụ thực tế trong lao động. Những bài học vỡ lòng như vậy, sẽ mang đến của cải vật chất và tinh thần to lớn cho trẻ.
Tri thức quản lý tài sản
Ngoài việc dạy con chi tiêu hợp lý, kiếm tiền hiệu quả ra, phụ huynh có thể nói cho con biết những tri thức quản lý tài sản cơ bản, hướng dẫn chúng thực hiện một vài cuộc đầu tư nhỏ.
Châm ngôn quản lý tài sản
Ngược lại, họ coi “giáo dục quản lý tài sản” cũng là một cách “giáo dục đạo đức” hay “giáo dục nhân cách”. Mục đích của việc làm cho trẻ hiểu được luân lý lao động, biết đầu tư và quản lý tài sản, không chỉ đơn thuần là truyền bá tri thức và rèn luyện kỹ năng sinh tồn, mà ý nghĩa sâu xa là giúp con trẻ trang bị những hiểu biết cần thiết và giá trị quan đúng đắn của cuộc đời.
Kỹ năng làm việc nhà
Muốn bồi dưỡng kỹ năng sinh tồn độc lập của con, trước hết phải bồi dưỡng kỹ năng làm việc nhà. Như thế thì dẫu con có đi khắp năm châu bốn bể, phụ huynh cũng không cần lo lắng cho cuộc sống của chúng.
Căn cứ vào thời gian biểu thông thường của các gia đình Do Thái, tôi làm một tờ lịch trực nhật, dán lên bức tường trong nhà. Trên đó quy định, ngày hôm nay ai giặt quần áo, nấu cơm, quét dọn nhà cửa.
Có hôm vào sinh nhật của tôi, tôi vốn lên kế hoạch đưa cả nhà ra ngoài ăn, không ngờ bọn trẻ lại nói với tôi bằng điệu bộ thần bí, chúng muốn làm tiệc sinh nhật cho tôi ở nhà, hơn nữa còn làm món thịt bò bít tết.
Làm việc nhà là rèn luyện kỹ năng sinh tồn cơ bản nhất. Phụ huynh Do Thái khuyến khích con em mình tích cực tham gia làm việc nhà như: thu dọn giường, đổ rác trong thùng, quét dọn vệ sinh trong phòng giặt quần áo, nhổ cỏ ngoài sân. Họ cho rằng, đứa trẻ có kỹ năng làm những việc này thì cũng có trách nhiệm giữ gìn vệ sinh nhà cửa. Đồng thời họ cũng cho rằng, để trẻ gánh vác một phần việc nhà là giúp bồi dưỡng quan niệm gia đình và tinh thần trách nhiệm của chúng đối với gia đình, tăng khả năng gắn kết giữa các thành viên.
Phương pháp bồi dưỡng kỹ năng làm việc nhà cho trẻ
Phụ huynh có thể liệt kê danh sách công việc theo cấp độ tăng dần tương ứng với từng độ tuổi của trẻ, qua đó dạy trẻ chịu trách nhiệm với hành động của bản thân.
Yêu Con Trong Nguyên Tắc Có Làm Có Hưởng
Họ cho con em mình luyện tập nhiều lần trong gia đình, dạy trẻ theo nguyên tắc có làm có hưởng. Cha mẹ liệt kê việc vặt và công việc hằng ngày trong gia đình, mỗi việc ứng với một khoản tiền nhất định, con làm việc tùy vào khả năng và thời gian của mình, sau khi hoàn thành công việc, con sẽ được nhận thù lao. Khi thực hiện cơ chế này, mỗi đứa trẻ đều giỏi giang hơn những gì cha mẹ chúng tưởng tượng, chúng có ý thức thời gian, ý thức của cải và ý thức trách nhiệm hơn.
Liệu các con có thể tiếp nhận cải cách theo cơ chế mới của tôi không? Một bà mẹ thông minh cần phải hiểu được tố chất của con mình, nhìn ra khả năng tiềm ẩn và ưu thế của trẻ, giúp chúng đi theo quỹ đạo phù hợp, duy trì sự phát triển lâu dài.
Đồng thời, Huy Huy cũng dần lĩnh hội tinh hoa quản lý tài sản của người Do Thái, học tập một bộ phận người Do Thái dấn thân vào những ngành nghề không cần đầu tư nhiều vốn, những công việc người khác không làm.
“Đừng trả thù lao qua quýt vào buổi sáng ngày hôm sau” là một quy tắc cơ bản của các vị phụ huynh Do Thái khi thực hiện nguyên tắc có làm có hưởng. Mỗi ngày tôi đều trả cho Dĩ Hoa và Huy Huy phần thưởng chúng đáng được nhận.
Phương pháp giáo dục sinh tồn, nhận thù lao theo cơ chế thị trường của người Do Thái tập cho trẻ em thói quen chăm chỉ chịu khó, có làm mới có hưởng. Nhưng, bên cạnh đó, các bậc cha mẹ Do Thái vẫn luôn nhắc nhở con cái mình: “Chỉ biết cắm đầu cắm cổ làm là chưa đủ”.
Các bậc phụ huynh muốn rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho con em mình không phải đơn giản cứ đẩy chúng ra ngoài xã hội là được; không can thiệp vào những mâu thuẫn của con không có nghĩa là chúng ta khoanh tay ngồi nhìn, mặc con muốn làm gì thì làm. Kể từ ngày đầu tiên chào đời, con cái đã bắt đầu hoạt động giao tiếp xã hội, đối tượng giao tiếp đầu tiên của chúng chính là chúng ta, những người làm cha làm mẹ của chúng. Chúng ta giao tiếp với con như thế nào thì con sẽ giao tiếp với người khác như thế, chúng ta xử lý mâu thuẫn giữa cha mẹ và con cái như thế nào thì con cái sẽ xử lý mâu thuẫn giữa chúng và người khác như thế. Xét từ góc độ này, chúng ta là người thầy huấn luyện kỹ năng giao tiếp cho con, là khuôn mẫu cho hành vi giao tiếp của chúng.
Trước khi tới Israel, Huy Huy cũng là đứa ngại giao tiếp, mặc dù nó cởi mở hơn so với anh trai Dĩ Hoa, nhưng về mặt kỹ năng giao tiếp, ứng xử, nó vẫn kém xa các bạn Israel cùng trang lứa. Tôi dạy thằng bé: khi con ra ngoài sống cùng mọi người, không được quá đề cao bản thân. Để làm quen với người khác, bước đầu tiên là con phải “yêu những gì người khác yêu.”
Thật ra, mỗi đứa trẻ đều sở hữu một cá tính độc lập và tinh thần chống đối mạnh mẽ. Phụ huynh đừng một mực chỉ trích “chú chim nằm lì trong tổ”, mà nên bình tĩnh uốn nắn con cái. Khi đến những nơi công cộng như siêu thị, trung tâm thương mại, công viên hay khu vui chơi, phụ huynh có thể bày ra một số chiêu trò để cho con chịu mở miệng giao tiếp với người lạ, giúp con khắc phục tâm lý xấu hổ. Chẳng hạn khi cùng con tới cửa hàng mua đồ chơi, cha mẹ nên cho con tự nói với nhân viên bán hàng: “Cháu muốn mua món đồ chơi này, cô cho cháu hỏi nó bao nhiêu tiền ạ?” Nếu con không chịu nói có nghĩa là con đã bỏ lỡ một dịp tốt để mua đồ chơi rồi.
Ban đầu con còn ít nhiều mắc cỡ, phụ huynh hãy làm mẫu một lần, để con bắt chước nói lại một lần nữa. Dù con có nói hay nói dở, nói to nói nhỏ thế nào, cha mẹ cũng cần động viên con: “Hôm nay con làm tốt hơn rồi đấy!” Tập nói nhiều, con sẽ quen dần. Cùng với việc khuyến khích con giao tiếp nhiều, phụ huynh cũng cần dạy con dùng những lời nói lễ phép, đúng mực. Như vậy mọi người đều yêu quý con của bạn. Và đứa trẻ cũng sẽ cảm thấy tự tin khi nói chuyện, hơn nữa, trẻ sẽ cố gắng làm tốt hơn mỗi ngày để được phụ huynh cổ vũ, khích lệ.
Tôi giải thích rằng: “Những thứ ở đây đều là của cô quản lý, không phải mẹ con mình muốn là được.” Tôi gợi ý: “Nếu con muốn mua thì con cần phải nói chuyện, trao đổi với cô ấy, xem cô ấy có đồng ý bán cho con không?”
Còn có một lần, con gái tôi muốn đi Hefa thăm bạn, nên cần xin phép cô giáo nhà trẻ cho nghỉ học. Tôi cố ý rèn cho con tập nói: “Muội Muội, con gọi điện cho cô giáo đi, hỏi cô có đồng ý cho con nghỉ học không?”
Con gái tôi lâm vào thế bí: “Nhưng mà mẹ, con không biết gọi điện đâu!”
“Mẹ có thể dạy cho con mà!” Dưới sự hướng dẫn của tôi, con bé tự nhấc điện thoại gọi điện cho cô giáo, giải thích rõ lý do xin nghỉ học, sau cùng còn chào cô giáo rất lễ phép. Gác máy, con bé tự hào khoe: “Mẹ ơi, cô giáo vừa khen con đấy!”
Tiêu chuẩn đánh giá kỹ năng giao tiếp của con
1. Không sợ môi trường lạ, nhanh chóng thích nghi với hoàn cảnh mới.
2. Biết kiềm chế cảm xúc của bản thân khi cần thiết.
3. Có khả năng tự lập, không thích ỷ lại người khác.
4. Cư xử hòa nhã với các bạn, hợp tác thành công trong các hoạt động và trò chơi.
5. Khéo léo và vui vẻ giúp đỡ người khác, biết khiêm nhường.
6. Hiểu ý người khác, làm theo mong muốn của người lớn, đồng thời đưa ra quan điểm và ý kiến mới của mình.
7. Có kỹ năng tổ chức, có vai trò làm “lãnh đạo nhỏ” trong học tập và vui chơi, được bạn bè quý mến.
8. Biết bày tỏ suy nghĩ, ý kiến của cá nhân một cách thông minh, linh hoạt và đúng mực ở những nơi công cộng.
9. Vui vẻ nhiệt tình, bày tỏ thái độ tôn trọng và tin tưởng người khác trong khi giao tiếp.
Nắm Bắt Phương Pháp Quản Lý Tài Sản Từ Nhỏ
Người giành chiến thắng dựa vào năng lực của cá nhân mình, thường chỉ vinh quang nhất thời và danh tiếng không kéo dài được mãi, vì sẽ có ngày anh ta tâm suy lực kiệt và hết thời. Còn người biết trao đổi nguồn lực với người khác mới là người có khả năng làm nên việc lớn. Đặc biệt là các doanh nhân, sở dĩ sự nghiệp của họ có thể phát triển lâu dài và còn truyền lại cho con cháu đời sau là vì bí mật này.
Joseph, nhà giáo dục nổi tiếng người Do Thái nói: Những đứa trẻ có tính cách giao tiếp không giống nhau sẽ có khả năng nắm bắt những cơ hội khác nhau trong tương lai. Vì mỗi đứa trẻ đều thể hiện hành vi giao tiếp theo đặc trưng tính cách của mình, trong khi những cơ hội luôn thay đổi, có những cơ hội được đứa trẻ với cá tính này dễ dàng nắm bắt, nhưng có những cơ hội dù trao tận tay nó cũng không phát huy được. Ngược lại, đứa trẻ mang cá tính khác khi gặp cơ hội ấy thì như hổ thêm cánh. Cho nên, nền tảng của việc bồi dưỡng kỹ năng giao tiếp cho trẻ là cha mẹ cần phải hiểu tính cách giao tiếp của con mình, có như vậy họ mới có thể giúp chúng nắm bắt được những cơ hội tốt và phù hợp.
Từ những kinh nghiệm của bản thân mình, tôi cho rằng, muốn đẩy con cái ra khỏi nhà, các bậc cha mẹ cần dũng cảm và thật sự hiểu biết, trong đó phải tính đến khả năng thay đổi tính cách của trẻ. Ở một khía cạnh nào đó, tính cách của con người là do ông trời ban tặng và không dễ thay đổi tính cách của một người, như chúng ta vẫn thường nói núi sông dễ đổi, bản tính khó dời. Tuy nhiên, từ tính cách độc lập của mình, trẻ vẫn có thể nắm bắt được một số kỹ năng thông qua quá trình rèn luyện sau này, trong đó có kỹ năng giao tiếp.
Để rèn luyện kỹ năng giao tiếp của hai con trai, tôi cho chúng diễn kịch ở nhà trước. Sau khi Dĩ Hoa và Huy Huy đi học về, tôi muốn chúng tới khu chợ gần nhà để bán hàng, nhưng vừa mới nghĩ đến việc phải mở miệng với nhân viên quản lý chợ, hai anh em nó đã rụt cổ lại.
Và thế là hai đứa phân vai diễn kịch, nghĩ xem mình nên nói chuyện với nhân viên quản lý chợ như thế nào. Chúng như hai diễn viễn nhí trên sân khấu kịch nói, mô phỏng các tình huống phát sinh trong quá trình nói chuyện, đoán xem đối phương đặt câu hỏi gì, mình sẽ gặp phải tình huống gì, tìm cách ứng biến ra sao.
Còn tôi làm trọng tài của chúng. Trước tiên tôi phân biệt nội dung đối đáp của hai đứa, thêm cái này bớt cái kia, tạo thành một kịch bản hoàn chỉnh, sau đó cho bọn trẻ tự lựa chọn vai diễn.
Dĩ Hoa đóng vai nhân viên quản lý chợ trước, nó nghiêm giọng bảo Huy Huy: “Không được, chợ của chúng tôi không có chỗ cho cậu. Cậu đến chỗ khác xem đi.”
Huy Huy nhập vai của mình, lễ phép thưa: “Dạ vâng, cháu biết cô nói phải, nhưng xin cô giúp cháu một lần, một lần này thôi ạ!”
Sau màn kịch, hai đứa tổng kết kinh nghiệm, tiếp đến đổi vai.
Lần này, Huy Huy sắm vai nhân viên quản lý chợ, nó lấy thân phận nhân viên quản lý chợ ra để trục lợi: “Cậu có thể bán hàng ở đây, nhưng bắt buộc phải nộp lệ phí cho người quản lý.”
Dĩ Hoa ngẫm nghĩ một lát, tùy cơ ứng biến: “Dạ được ạ, chỉ là hiện giờ cháu vẫn chưa kiếm được tiền. Cô ơi, xin cô tin tưởng cháu, đợi cháu bán đủ tiền vốn, nhất định sẽ đóng cho cô 10%!”
Vậy mà đến khi thực hành ngoài chợ, hai cậu con trai của tôi vẫn mắc cỡ, sợ sệt, trong lòng hồi hộp lo lắng. Nhưng nhờ kinh nghiệm diễn tập trước ở nhà, nên chúng nhanh chóng lấy lại bình tĩnh, mạnh dạn bắt chuyện với người lạ. Đó là bước đầu tiên để chúng trao đổi, làm quen với người khác.
Khi hai đứa nói chuyện với nhân viên quản lý chợ, tôi lặng lẽ đi theo sau, đứng nấp đằng xa, chăm chú quan sát bọn trẻ. Tôi lo chúng chưa có kinh nghiệm, không chừng lại bị tổn thương hay sinh ra tâm lý tiêu cực. Mãi đến khi Dĩ Hoa và Huy Huy chào tạm biệt nhân viên quản lý chợ, phấn khởi ra về, tôi mới ba chân bốn cẳng chạy về nhà trước, giả bộ vẫn đợi chúng ở nhà.
Sau đó hai anh em nó đi bán hàng vặt, chúng ngày càng thích nói chuyện với mọi người và biết quy tắc giao tiếp. Chúng chủ động hỏi các chủ sạp xung quanh có muốn mua một vài món hàng nhỏ của mình hay không và tự biết cân nhắc giá bán cho họ.
Giao tiếp là một nghệ thuật, trẻ em không thể nắm bắt nó trong ngày một ngày hai. Đa số những đứa trẻ đều không thích nói chuyện với người lạ, nhưng sẽ đến một ngày chúng phải bươn chải bên ngoài, thành gia lập nghiệp, gánh vác trách nhiệm xã hội. Khi ấy, chúng buộc phải dựa vào thực lực để cày xới sinh tồn. Trước khi tôi đẩy ba đứa con của mình ra ngoài, chúng đều năn nỉ: “Mẹ, con không dám nói đâu.” hoặc là: “Mẹ, con ngại đi lắm.” Không vấn đề gì, tôi khích lệ các con: “Chỉ cần con bước ra ngoài một bước, cố gắng rồi con sẽ thấy tiến bộ, về nhà con kể lại mọi chuyện cho mẹ nghe, chúng ta cùng chia sẻ những gì con gặt hái được.” Mỗi đứa trẻ sinh ra đều là một cá thể riêng biệt, rất nhiều trẻ có năng khiếu bẩm sinh, hội tụ đầy đủ các yếu tố làm một “nhà ngoại giao”, bên cạnh đó một số trẻ sau khi học tập bài bản vẫn không có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng có thể ở một thời điểm nào đó, những thay đổi của trẻ sẽ hiện ra rõ ràng, hơn nữa sự thay đổi ấy lại có lợi cho chúng suốt đời.
Tôi thấy nhiều trẻ em vô cùng thông minh, tài giỏi, thành tích học tập rất tốt, nhưng chúng thường cậy mình có tài nên kiêu căng tự phụ, tự tư tự lợi, quan hệ với người khác rất kém, không được người ta tin tưởng và tán đồng, cũng không có bạn bè. Một người không có bạn, cho dù các phương diện khác có ưu tú đến đâu, cũng đều đáng thương và cô độc, không làm nên thành tựu gì. Cha mẹ chỉ một mực nuông chiều con cái, nhưng lại không dạy con cách làm người, khiến chúng không có mục đích sống. Một người như thế, học giỏi liệu có ích gì?
Phụ huynh Do Thái nghĩ rằng, mối quan hệ giữa người với người cũng là một quá trình sản xuất, nó giống như tri thức, đều có thể chuyển hóa thành hiệu quả và lợi ích thực tế, có thể thay đổi số phận con người. Còn phụ huynh Trung Quốc lại xem nhẹ phương diện này. Rất nhiều người thường phán xét một ai đó chẳng có năng lực nghiệp vụ gì, chỉ biết mỗi ngoại giao. Họ coi năng lực nghiệp vụ và năng lực ngoại giao là hai nhân tố đối lập, đó là một quan niệm sai lầm. Người thật sự có năng lực phải hội tụ cả hai loại năng lực này. Đó là lý do tại sao rất nhiều trường học ở Israel coi mục tiêu giáo dục của họ là đào tạo kỹ năng giao tiếp và tinh thần lãnh đạo cho học sinh.
Cuộc sống vốn phức tạp, nhưng nếu chúng ta tạo cho con cái một môi trường sống quá đơn điệu, chúng sẽ không có cơ hội phát triển năng lực của bản thân trên tất cả các phương diện. Những vị phụ huynh làm theo cách này cần phải xem xét lại quan niệm giáo dục của mình, họ cần phải rèn cho con tính thích nghi với nhu cầu của xã hội, không được dạy con tính đơn nhất, hành động theo ý nghĩ chủ quan của mình.
Phụ huynh cần truyền đạt dần dần cho con các kỹ năng giao tiếp như: chia sẻ, trao đổi, thương lượng, hợp tác… Tôi thường kể cho các con tôi nghe một câu chuyện hay được lưu truyền trong sách vở của người Do Thái:
Có một cô gái trông thấy một con bướm đâm vào bụi gai, bị thương, cô cẩn thận nhổ hết đám gai trên người con bướm và thả nó về với thế giới tự nhiên. Để báo đáp ân tình của cô gái, con bướm hóa thành nàng tiên, đến bên cô gái và nói: “Cô thật nhân từ, hãy nói ra ước nguyện của mình, ta sẽ giúp cô biến nó thành hiện thực.” Cô gái ngẫm nghĩ một lát rồi đáp: “Tôi ước mình mãi mãi vui vẻ.” Nàng tiên cúi người, nói nhỏ vào tai cô, rồi biến mất. Quả nhiên, cô gái ấy sống vui vẻ suốt cuộc đời. Khi về già, người hàng xóm năn nỉ cô nói ra bí mật. Cô cười nói: “Nàng tiên nói với tôi rằng, mỗi người ở bên cạnh đều cần sự quan tâm của tôi hãy giúp đỡ mọi người, và cô sẽ thấy vui vẻ suốt đời.”
Trao đổi tâm tư tình cảm là một nhân tố quan trọng trong việc bồi dưỡng kỹ năng giao tiếp cho con trẻ. Khi nói chuyện với người khác, bạn phải tạo điều kiện thuận lợi cho người ta giãi bày tâm sự, phải thông cảm với nỗi khổ của người ta và phải nghĩ cho lợi ích của người ta, như vậy mọi người mới nhớ đến bạn. Chế độ giáo dục của chúng ta hiện nay nặng về thi cử, dường như trẻ em đang thiếu trầm trọng kỹ năng này. Mặt khác, học sinh bây giờ cũng ít giao tiếp với mọi người xung quanh, chúng dành nhiều thời gian ngồi bên máy tính hơn là trò chuyện cùng người khác, làm vậy không có lợi chút nào cho việc nâng cao mối quan hệ giữa con người với con người. Một người chưa có kỹ năng trao đổi tâm tư tình cảm, rất khó có thể xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp.
Vừa lọt lòng, đứa trẻ đã phải đối diện với mối quan hệ đầu tiên là giữa cha mẹ và con cái. Cho nên cha mẹ chính là người đặt nền tảng cho quan hệ giữa con cái và mọi người sau này. Đứa trẻ có quan hệ tốt với cha mẹ, chắc chắn sẽ có quan hệ tốt với mọi người trong xã hội. Các bậc cha mẹ hãy cố gắng tạo dựng một bầu không khí tin cậy, thẳng thắn, chân thành và tôn trọng lẫn nhau trong gia đình mình.
Một đứa trẻ ngay đến cha mẹ mình cũng không tin tưởng thì làm sao có thể tin tưởng người khác và được người khác tin tưởng?
Những lúc các con tôi gọi điện thoại nói chuyện phiếm với bạn, tôi thường nghe được từ miệng chúng câu nói: “Mẹ tớ đối xử với mọi người cực kỳ tốt!”
“Làm người không được quá tuyệt tình, dù mình có đúng mười mươi đi nữa, cũng phải để lại cho người ta ba phần lối thoát.” Từ nhỏ, cha tôi đã dạy tôi như vậy. Ông luôn nói với tôi: người Do Thái chúng ta chưa có nhà nước riêng, sống trên lãnh thổ của người khác, nên làm bất cứ việc gì cũng phải có điểm dừng.
Cha kể cho tôi câu chuyện 1 lời ta nói vô tâm, người đau 6 tháng khó lòng quên mau, tôi vẫn còn nhớ đến nay, câu chuyện ấy như sau:
Có một con gấu bị thương nặng trong lúc đánh nhau với đồng bọn, nó chạy đến ngôi nhà gỗ nhỏ bé của người trông rừng, xin cứu giúp.
Người trông rừng thấy con gấu đáng thương, nên quyết định giữ nó lại. Buổi tối, bác ta cẩn thận lau vết máu cho con gấu, băng bó vết thương và còn chuẩn bị một bữa tối thịnh soạn, cùng thưởng thức với con gấu. Tất cả những việc làm này đều khiến gấu ta vô cùng cảm động.
Đến khi đi ngủ, vì trong nhà chỉ có một chiếc giường nên người trông rừng mời con gấu ngủ cùng mình. Nhưng, khi con gấu vừa chui vào chăn, mùi khó ngửi trên người nó xộc thẳng vào mũi của người trông rừng.
“Trời ơi! Ta chưa bao giờ ngửi thấy mùi khó chịu như thế này, ngươi đúng là con rệp to nhất trên đời!”
Con gấu lẳng lặng quay người đi, chẳng nói chẳng rằng, đương nhiên cả đêm hôm ấy, nó không thể chợp mắt. Gắng chịu đến khi trời sáng, nó gửi lời cảm ơn người trông rừng rồi lập tức lên đường.
Nhiều năm sau, trong một lần tình cờ gặp nhau, người trông rừng ân cần hỏi con gấu:
“Lần đó ngươi bị thương rất nặng, bây giờ vết thương đã liền chưa?”
Con gấu bình thản đáp: “Vết đau ngoài da thịt đã lành rồi, nhưng còn vết thương trong lòng thì vĩnh viễn không thể chữa khỏi!”
Còn nhớ năm tôi lên mười, một đầu bếp ở dưới tầng thường xuyên làm bánh cuốn cho mọi người ăn, nhưng lần nào chia đến phần của tôi cũng chỉ còn sót lại những mẩu bánh gãy vụn, chẳng được miếng nào vuông vắn. Tôi hậm hực không vui. Cha tôi thấy vậy, liền nói với tôi mấy lời thấm thía: “Con à, con phải biết đó là của người ta cho con, không phải tự con làm ra, con không được kén chọn, không được đòi hỏi ở người ta.”
Trong quá trình trưởng thành của mình, cha tôi luôn đặt giáo dục nhân cách làm nhiệm vụ hàng đầu, ông từng viết tặng tôi mấy từ sau vào cuốn sổ tay: Bác ái, cảm ơn, thành tín, nhẫn nại, lạc quan, sau cùng mới đến “tri thức” Tôi không cần nói ra chắc mọi người cũng hiểu ẩn ý.
Từng lời nói, cử chỉ vô ý của cha mẹ đều để lại dấu ấn trong lòng con cái. Bốn chữ “lấy mình làm gương” rất có ý nghĩa, thậm chí tôi còn cho rằng, những lời nói việc làm hằng ngày của cha mẹ và bầu không khí gia đình còn có tác dụng giáo dục hơn so với giáo dục tại nhà trường trong quá trình trưởng thành của con em chúng ta.
Tôi cũng kiến nghị các bậc phụ huynh, thỉnh thoảng nên biến tấu, kể lại cho con cái nghe những thất bại chúng ta từng gặp phải trong giao tiếp, coi đó như một bài học nhắc nhở bọn trẻ.
Năm đó, vừa đáp máy bay xuống thành phố Tel Aviv, tôi đã nhận được một bài học. Tôi chủ quan nghĩ rằng, mang 150 đô-la trong tay đổi ra tiền agorot của Israel, chắc chắn người ta sẽ trả tôi đủ số tiền tương ứng. Không ngờ chỗ đổi tiền chỉ trả cho tôi 50 agorot, lúc đó tôi còn tưởng là bảng Anh, chẳng hay biết gì. Vậy là 150 đô thoáng chốc đã thành 20 đô! đến khi biết chuyện dù tôi muốn quay lại sân bay cũng đã muộn rồi. Nhưng cũng cảm ơn sự nhầm lẫn ấy đã cho tôi một bài học quý giá.
Tôi không lôi chuyện đã qua ra để con cái oán trách người khác, tôi chỉ muốn chia sẻ với các con một bài học nhỏ của mình. Nhờ vậy, mỗi lần đi tới nơi khác, tôi cho ba đứa nhỏ cùng đi mua vé máy bay, chúng sẽ tính toán trên giấy xem bốn tấm vé trị giá bao nhiêu tiền, tiền thừa là bao nhiêu và cẩn thận kiểm tra tiền thừa trước khi rời quầy thanh toán. Nếu người ta trả thiếu tiền, chúng cần nhắc khéo: “Xin lỗi, các cô trả cháu thiếu tiền.”
Ở quê hương, tôi lấy mình làm gương, tham gia nhiều công việc xã hội, đặc biệt là những công việc liên quan đến người Trung Quốc. Tôi tích cực làm phiên dịch không công cho nhiều bộ ngành, hy vọng giúp đỡ được nhiều người Trung Quốc ở Israel. Sau này, người Trung Quốc ở Israel gặp khó khăn gì đều tìm đến tôi, hơn nữa, Bộ Tư pháp và Cục di dân của Israel cũng thường xuyên nhờ tôi làm phiên dịch. Những việc làm này vô hình khích lệ các con tôi.
Trong tất cả các công việc xã hội tôi từng tham gia, việc khiến tôi tự hào nhất là vào năm 2002, tôi hỗ trợ cảnh sát Israel điều tra, phá vụ án giết người dã man trong vòng hai mươi mốt ngày. Lúc đó, có năm người Trung Quốc bị xếp vào diện tình nghi, tôi giúp cảnh sát Israel làm công tác tư tưởng cho họ. Tôi giúp họ mua thuốc lá, bàn chải đánh răng, thẻ điện thoại, ngoài ra còn giúp họ trao đổi, nói chuyện với phía cảnh sát Israel. Qua hai mươi mốt ngày thẩm vấn, cuối cùng cũng có người nói ra sự thật.
Khi tôi đang thở phào nhẹ nhõm, chuẩn bị trở về nhà nghỉ ngơi, thì bỗng nhiên tôi nghe thấy một người bị tình nghi nói: “Bạn tôi giúp tôi che giấu sự việc.” Câu nói này bị người phiên dịch Israel dịch nhầm thành: “Bạn tôi giúp tôi chôn xác.” Cứu người như cứu hỏa, tôi lập tức xông vào phòng thẩm vấn, làm sáng tỏ sự việc. Nếu không bốn người vô tội còn lại sẽ phải chịu oan uổng. Cuối cùng, hung thủ thật sự phải chịu hình phạt, những người vô tội còn lại đều được trả tự do, họ chân thành cảm ơn tôi đã giúp họ giải oan. Sau vụ án này, tôi được Bộ Tư pháp Israel khen thưởng, sự việc cũng làm chấn động dư luận trong nước trong một thời gian ngắn.
Sau này trở về Thượng Hải, tôi vẫn coi công việc xã hội là trách nhiệm và nghĩa vụ của mình. Tôi làm tình nguyện viên cho bệnh viện Công Lập khu Dương Kinh. Tôi luôn sẵn lòng làm người hòa giải những mối mâu thuẫn, bất hòa giữa nhân viên y tế và người bệnh. Hễ nhận được điện thoại của họ là tôi lại lập tức chạy đến bệnh viện.
Giờ các con tôi đều đã đi vào con đường phát triển đúng đắn, tôi hy vọng mình có thể cống hiến toàn bộ sức lực còn lại cho xã hội. Mặc dù đôi lúc trong miệng tôi cũng thốt lên “bận, bận, bận”, nhưng làm việc không ngừng như con quay cũng đã trở thành một phần tính cách trong tôi, để cho bản thân mình ngồi không, nhàn rỗi, tôi thấy không quen.
Sau một ngày vất vả và bận rộn, tôi ngồi vào bàn làm việc, viết cảm nhận của một ngày vào cuốn sổ tay, đó là thói quen đã hơn ba mươi năm nay của tôi. Nhìn dấu mực in trên cuốn sổ chỗ đậm chỗ nhạt, tôi bồi hồi nhớ lại con đường gập ghềnh mà mình đã đi qua, lòng thổn thức vô hạn. Tôi từng viết bài thơ Lựa chọn của tôi, tự nói lên tấm lòng mình và cũng là những điều tôi muốn chia sẻ cùng các con: Thật ra, tôi có thể chọn dãy núi Alps, ngắm nhìn đỉnh núi tuyết trắng, tưởng nhớ về cha; Tôi có thể chọn Jerusalem, theo chân đoàn hành hương cầu nguyện, tế lễ tổ tiên; nhưng tôi đã chọn Trung Quốc, muốn đặt chân lên mọi miền đất nước…
Bí quyết làm thầy huấn luyện giao tiếp của con
1. Các bậc cha mẹ cần tạo dựng một môi trường cởi mở trong gia đình. Nếu chúng ta không bỏ lỡ thời cơ cho con em mình tự trải nghiệm các mối quan hệ xã hội từ khi chúng mới bắt đầu hoạt động giao tiếp xã hội, thì có thể phòng tránh những biểu hiện ngại giao tiếp ở trẻ. Bản thân cha mẹ thiếu tiếp xúc xã hội ở một mức độ nhất định cũng làm hạn chế cơ hội kết giao của trẻ và điều đó cũng liên quan đến việc trẻ ngại giao tiếp.
2. Hãy cho một đứa trẻ giao tiếp tốt làm mẫu, thể hiện các kỹ năng giao tiếp xã hội như: mỉm cười, chia sẻ tâm tư tình cảm với người khác, hành động tiếp xúc thân thể mang tính tích cực, ngợi khen… để những đứa trẻ hướng nội, giao tiếp kém bắt chước theo. Trẻ càng làm giống người mẫu thì hiệu quả càng cao.
3. Cần rèn luyện kỹ năng giao tiếp xã hội cho con một cách thường xuyên, đều đặn. Các bậc cha mẹ bắt buộc phải “dạy cho” con em mình một số kỹ năng giao tiếp xã hội như: tham gia hoạt động vui chơi cùng người khác, cách ứng xử thân thiện với bạn bè, chia sẻ đồ chơi, đồ ăn với bạn như thế nào, quan tâm, giúp đỡ và cảm thông với bạn như thế nào. Cha mẹ cần thường xuyên giảng giải cho con trẻ hiểu, chúng nên nói gì, biểu lộ tình cảm và động tác như thế nào khi gặp những tình huống trên, điều này có hiệu quả hơn nhiều so với việc cha mẹ chỉ đơn thuần cho trẻ bắt chước người khác.
4. Phụ huynh nên chú ý dành nhiều lời khen cho những “hành vi tốt” của con phù hợp với chuẩn mực xã hội như, hành vi chia sẻ và hợp tác; nhưng tuyệt đối không ủng hộ trẻ khi chúng có những “hành vi không tốt” như: thích công kích, chơi một mình, không coi ai ra gì. Câu chuyện “Khổng Dung nhường lê” nổi tiếng thời cổ của Trung Quốc là một ví dụ thực tế rất hay. Khi nhà có đồ ăn ngon, cha mẹ có thể để trẻ làm người chia phần; khi trẻ có cơ hội chơi cùng mọi người, cha mẹ nên khuyến khích trẻ nghĩ tới người khác, chia sẻ đồ chơi với các bạn…
----
Trong xã hội hiện đại, kỹ năng quản lý là một loại kỹ năng không thể thiếu của những cá nhân tài năng trong môi trường quốc tế hóa. Nhiều năm trước, tạp chí Fortune của Mỹ từng dự đoán: Đến năm 2010, quản lý dự án sẽ trở thành mô thức quản lý chủ lực của chính phủ Mỹ và giới doanh nghiệp; kỹ năng và trình độ quản lý tạo nên năng lực cạnh tranh chủ yếu của các cá nhân và tổ chức trong thời đại kinh tế mới. Dự đoán này là hoàn toàn chính xác, chỉ có điều người Do Thái đã đưa ra dự đoán này từ lâu.
Người Do Thái có kỹ năng quản lý cao hơn so với mặt bằng chung của thế giới một bậc. Điểm mặt CEO của các công ty nổi tiếng toàn cầu, người Do Thái luôn chiếm vị trí ưu thế. Chẳng lẽ, con cháu của người Do Thái đều học qua Học viện Quản lý sao? Học viện Quản lý không đào tạo kỹ năng quản lý, nếu không Học viện Quản lý sẽ trở nên vô cùng nhộn nhạo! Gia đình chính là nơi bồi dưỡng kỹ năng quản lý của CEO hiệu quả nhất. Phương pháp giáo dục con cái “nhận thù lao theo cơ chế thị trường” rèn luyện kỹ năng quản lý thông tin, kỹ năng quản lý giá thành, kỹ năng quản lý thời gian của con trẻ trên nhiều phương diện. Đứa trẻ được rèn luyện những kỹ năng quản lý như thế sẽ dễ trở thành nhân tài trong môi trường quốc tế hóa tương lai.
Lấy gia đình tôi làm ví dụ, từ khi thực hiện phương pháp nhận thù lao theo cơ chế thị trường, tôi nhận thấy các con ngày càng được luyện tập kỹ năng quản lý dự án. Cùng làm việc nhà và tham gia vào các kế hoạch của gia đình đã trở thành trách nhiệm của cả ba đứa trẻ. Bất kể việc to việc nhỏ trong nhà, tất cả các thành viên trong gia đình đều cùng nhau bàn bạc, trao đổi. Việc lớn bao gồm chọn trường, chọn ngành, sắp xếp công việc trong gia đình, lập kế hoạch tương lai cho cả nhà; việc nhỏ thì như ngày hôm nay ăn những món gì, mọi người cùng đưa ra thực đơn của mình. Phụ huynh đừng coi thường quyền quản lý của con trẻ trong gia đình, rất nhiều việc chúng có thể xử lý êm xuôi. Các bước cụ thể như sau:
(1) Rèn luyện kỹ năng quản lý thông tin của con
Trước đây, ba đứa con tôi đều là tiểu hoàng đế trong nhà, chúng chỉ quan tâm đến quyền lợi của mình, chẳng hề để ý đến những bước đi và kế hoạch của gia đình. Còn tôi thì ôm đồm hết mọi việc, vì tôi là người lớn mà! Song các bà mẹ Do Thái không suy nghĩ như vậy, họ cho rằng con cái cũng là người chủ nhỏ, có trách nhiệm tham gia vào việc quản lý gia đình, họ khuyến khích con em mình động não thu thập thông tin, bày mưu hiến kế cho gia đình, cả nhà cùng góp sức giải quyết.
Ví dụ, các bậc cha mẹ Do Thái giao cho con mình toàn quyền xử lý kỳ nghỉ phép hằng năm. Con cái chịu trách nhiệm lập kế hoạch đi nghỉ cho cả nhà, chúng tự lên mạng thu thập thông tin liên quan đến địa điểm du lịch. Trong quá trình thu thập thông tin, bọn trẻ phải tiến hành sắp xếp, phân tích, quy nạp các thông tin về đặc điểm du lịch, báo giá và thời tiết của các nơi, cuối cùng hình thành một bản báo cáo nhỏ, thuyết trình trước cả nhà. Phụ huynh Do Thái rất thích nhờ con cái làm “cây Phả hệ” hoặc album ảnh gia đình. Để thu thập thông tin, bọn trẻ phải đi hỏi ông bà của chúng những chuyện từ xa xưa, sau đó diễn đạt lại bằng lời của mình, làm thành một cuốn album gia đình, kết hợp giữa hình ảnh và chữ viết, tặng người thân và bạn bè. Làm “cây Phả hệ” sẽ rèn luyện tích cực cho kỹ năng quy nạp thông tin cho trẻ.
Ngoài ra, những vị phụ huynh am hiểu về cổ phiếu còn chủ động hướng dẫn con em mình cùng chú ý tới những tin tức liên quan đến công ty đầu tư, cho chúng biết thông tin nào sẽ thúc đẩy cổ phiếu tăng giá hoặc giảm giá và làm ảnh hưởng tới khoản tiền đầu tư. Những phương pháp nhỏ này dường như rất đơn giản, bình thường, nhưng lại ẩn chứa dụng tâm giáo dục gia đình của người Do Thái, rèn luyện hiệu quả kỹ năng quản lý thông tin của con em họ.
Con trai cả Dĩ Hoa của tôi vốn là đứa mù mờ thông tin, không ngờ quá trình rèn luyện theo nguyên tắc có làm có hưởng đã khiến nó lột xác, trở thành người thông thạo tin tức. Những thông tin thằng bé cung cấp trực tiếp đã làm tăng “GDP’’ cho gia đình chúng tôi.
Tri thức cũng là một loại thông tin, chịu khó bồi đắp tri thức ngày sau ắt sẽ có đất dụng võ. Khi nhà trường giảng đến luật di dân của Israel, trong đầu Dĩ Hoa chợt liên tưởng đến hoàn cảnh nhà mình, nó lập tức giơ tay hỏi thầy giáo về những điều luật có liên quan. Kết quả, nó phát hiện ra tôi chưa đi lĩnh khoản tiền phúc lợi nhằm hỗ trợ ổn định cuộc sống cho dân di cư. Sau khi tan học, thằng bé chạy thẳng về nhà, ban đầu nghe con trình bày, tôi còn không tin. Trước giờ người Do Thái làm việc gì cũng chắc chắn, nói một là một, hai là hai, sao lại quên trả tiền phúc lợi cho tôi được chứ? Nhưng, nghe Dĩ Hoa nói đến các kiến thức liên quan đâu ra đấy, lại có căn cứ xác thực, tôi bán tín bán nghi đi hỏi. Không ngờ Dĩ Hoa nói đúng, tôi lĩnh được 12.000 agorot tiền ổn định cuộc sống từ Cục Di dân. Thời điểm đó, đối với gia đình tôi mà nói, đây không phải là một khoản tiền nhỏ. Tôi vẫn luôn muốn mở một quán cơm Trung Quốc ở Israel, vừa kinh doanh các món ăn Trung Quốc, vừa bán nem rán. Tôi tính một hai năm nữa mình mới thực hiện được ước muốn này, nào ngờ con trai tôi vận dụng tri thức và trí tuệ của mình mau chóng giúp tôi hoàn thành ước nguyện. Dẫu chỉ là một tiệm trân châu nhỏ tới mức không thể nhỏ hơn, nhưng nó cũng làm tăng nguồn thu của cả nhà, đó cũng là trái ngọt đầu tiên của “cuộc cách mạng” giáo dục trong gia đình tôi.
Con trai thứ Huy Huy của tôi chưa tới ba mươi tuổi đã trở thành triệu phú trên thế giới, trước hết là nhờ kỹ năng quản lý thông tin của nó. Những người bạn học Israel đặt cho nó biệt hiệu là cuốn danh bạ điện thoại kèm bản đồ thông tin. Như chúng ta đều biết, kỹ năng quản lý thông tin của những người bạn nhỏ Israel xuất sắc vượt bậc, người được chúng tán thưởng nhất định phải giỏi thật sự. Bất luận đi đến đâu, Huy Huy cũng nghe nhiều, nhìn nhiều, quan sát nhiều, hỏi nhiều. Làm những việc chi tiết này một cách quy củ giúp nó tạo thành thói quen sắp xếp các loại thông tin. Nó giống như một đầu máy VCR, ghi lại rõ ràng quy trình làm việc và yêu cầu xử lý thông tin căn cứ vào nhu cầu của mình. Những thói quen tốt ấy vẫn đi theo Huy Huy cho đến ngày nay.
Như khi Huy Huy và các bạn cùng lớp đến khu chợ thương mại, nó ghé thăm những quầy hàng bán các mặt hàng nhỏ như rau củ, hoa quả, xem quầy hàng nào bán đắt hàng hơn. Qua quá trình phân tích, quan sát, Huy Huy phát hiện ra, cư dân thành phố Kiryat Shmona rất ưa thích tinh dầu, quạt gỗ đàn hương và khăn tơ tằm của Trung Quốc. Huy Huy cực kỳ phấn khởi, nó gửi số tiền kiếm được từ việc bán nem rán về Thượng Hải, nhờ bạn bè và người thân mua các mặt hàng đó gửi sang Israel. Mua một chiếc khăn tơ tằm trị giá 25 tệ ở Trung Quốc, bán ra được 250 agorot ở Kiryat Shmona, tương đương 500 tệ, lợi nhuận quá lớn.
Tại sao Huy Huy luôn thu được lợi nhuận hậu hĩnh? Từ nhỏ nó đã lấy câu nói sau làm châm ngôn: Dẫu là gió, bạn cũng phải biết nó bắt nguồn từ đâu. Sở dĩ Huy Huy có thể bước vào ngưỡng cửa cao ngất của ngành kinh doanh kim cương, vì nó đã rèn luyện kỹ năng sử dụng thông tin từ nhỏ.
Tôi có đứa cháu họ đã học đến thạc sĩ, một hôm thầy giáo liệt kê một số vật liệu giao cho nó đi mua.
Phản ứng đầu tiên của nó sau khi nhận bản liệt kê là hỏi thầy giáo: “Em phải đi đâu mua những thứ này?”
Thầy giáo ngạc nhiên đáp: “Ở chỗ bán vật liệu xây dựng.”
Nó lại hỏi tiếp: “Thầy nói luôn cho em biết chỗ bán vật liệu xây dựng nằm ở đâu đi ạ?”
Thầy giáo nói cho nó biết địa điểm cụ thể.
Đến buổi chiều, nó quay lại.
Thầy giáo hỏi: “Em mua được chưa?”
Nó thưa: “Em đến chỗ thầy chỉ, nhưng họ nói chỗ họ không bán hàng!”
Thầy giáo hỏi lại: “Vậy em không hỏi xem chỗ nào mua được vật liệu sao?”
Nó hồn nhiên trả lời: “Lần sau tới đó em sẽ hỏi lại!”
Thầy giáo đành bó tay, không nói được gì.
Đó là biểu hiện của việc thiếu kỹ năng quản lý thông tin. Đợi đến khi con trẻ vào Học viện Quản lý mới bắt đầu học kỹ năng quản lý thông tin thì đã quá muộn rồi. Kỹ năng quản lý thông tin thực chất là một loại kỹ năng sinh tồn, nó đến từ sự bồi dưỡng của gia đình ngay từ khi con còn nhỏ.
(2) Rèn luyện kỹ năng quản lý giá thành của con
Trong Hồng đăng ký, Lý Ngọc Hòa có câu hát “con nhà nghèo sớm lo liệu việc nhà.” Vì con em nhà nghèo biết làm việc vặt trong nhà từ thuở nhỏ, thậm chí chúng còn tham gia vào các quyết sách của gia đình. Ngược lại, ở Israel, con em nhà giàu hiểu việc nhà hơn, các vị phụ huynh cố tình cho con em mình thâm nhập vào cuộc sống. Vun vén gia đình là công việc thử thách con người nhiều nhất, đó mới là Học viện Quản lý đích thực nhất của con người.
Trí thông minh của trẻ thường làm người lớn phải kinh ngạc. Theo lý mà nói, tôi làm nem rán cũng được coi là thạo nghề, tôi từng nghĩ không biết bao nhiêu cách giảm giá thành nhưng đều không hiệu quả, vậy mà Dĩ Hoa mới hơn mười tuổi đầu, vừa mới bắt tay vào làm nem rán đã nghĩ ra bí quyết nhỏ làm giảm giá thành. Bí quyết nằm ở gia vị làm nhân nem. Người Israel thích ăn các loại rau thanh đạm như cà chua, ớt xanh, không ăn thịt lợn và các loài động vật sống dưới nước như tôm. Tôi làm nhân nem theo khẩu vị của họ, tôi băm hành tây, cà rốt, bắp cải, giá đỗ, rắc gia vị là hạt tiêu và bột nêm gà, sau đó lại cho thêm đường vào cho có màu, nhân bên trong trông vừa đẹp mắt lại còn thơm ngon. Nhưng bột nêm dùng rất nhanh hết, ở Israel lại không tiện mua nên giá thành bị đẩy lên cao.
Phương pháp nhận thù lao theo cơ chế thị trường kích thích Dĩ Hoa suy nghĩ về vấn đề giảm giá thành nem rán, thằng bé trầm ngâm nói với tôi rằng: “Mẹ ạ, chúng ta không nên cho ba loại gia vị vào cùng một lúc. Ở Israel không mua được bột nêm gà, chúng ta mang từ Thượng Hải sang đây rất phiền phức, cần phải dùng tiết kiệm. Nếu bỏ ba loại gia vị vào rau, khi gặp nước bột nêm gà bị dính rất nhanh, làm vậy rất lãng phí bột nêm gà của chúng ta. Nếu bỏ bột nêm gà vào sau cùng rồi cuốn bánh đa nem lại, thì không những giữ được mùi vị thơm ngon, mà còn tiết kiệm chi phí.”
Trong tay Dĩ Hoa có một cuốn sổ nhỏ, ghi chép rõ ràng từng việc. Ví dụ, số bột mì hôm nay mua về đáng lý làm được năm mươi lăm cái bánh đa nem, gói năm mươi lăm cái nem. Nhưng khi trải bánh đa nem ra, nó không cẩn thận làm hỏng vài cái nên chỉ còn lại năm mươi cái. Sau đó nó làm ra bao nhiêu cái nem rán, bán hết bao nhiêu, còn lại bao nhiêu, đều được ghi lại rõ ràng trong cuốn sổ tay.
Thật không ngờ, từ khi có tinh thần trách nhiệm những đứa con của tôi vốn quen cơm bưng tận miệng lại có thể lột xác như vậy. Trong giây phút ấy, tự đáy lòng mình tôi đã dấy lên sự khâm phục cách giáo dục sinh tồn của quê hương mình.
Dĩ Hoa rất có tinh thần trách nhiệm, nhỡ hôm nào không bán hết nem rán, nó không bao giờ ăn hết hoặc tùy tiện tặng cho người khác, nó nhất định sẽ mang về nhà, kiểm điểm trước mặt mọi người, sau đó mới lựa chọn có ăn nem rán hay không. Còn Huy Huy, nếu bán nhầm mất một cái nem rán, nó tự giác bỏ ra 1 agorot tiền bồi thường.
Khi có người đặt nem rán, Huy Huy luôn tranh thủ thời gian mang cho người ta lúc nem còn nóng, vì sợ ảnh hưởng đến cảm nhận khi ăn của khách hàng.
Tôi lo Huy Huy đói bụng, nên dặn nó: “Huy Huy, trên đường đi, con nhớ lấy mấy cái ra ăn nhé.”
Huy Huy lắc đầu đáp: “Không được đâu mẹ. Con và anh đã phân chia công việc rồi, làm bao nhiêu thì bán bấy nhiêu, số lượng nem rán có hạn, nếu con ăn nem rán trên đường đi thì đến khi về nhà sẽ cảm thấy có lỗi.” Huy Huy cho rằng ba anh em nó đã giao kèo với nhau rồi thì không được tùy ý làm trái quy định. Nó mang toàn bộ số nem rán đi giao, nếu như còn thừa, nó mang về nhà rán lại rồi mới ngồi ăn.
Ở Israel, tôi từng bắt gặp một cảnh tượng vô cùng xúc động như sau:
Vào trong toilet, tôi nghe thấy căn phòng nhỏ bên cạnh phát ra âm thanh kỳ lạ, tiếng động kéo dài, lại quá lạ lùng, nên tôi không khỏi tò mò.
Tôi ghé mắt nhìn qua khe cửa, những gì đập vào mắt làm tôi rất xúc động.
Thì ra, có một cô bé tầm bảy, tám tuổi đang kỳ cạch sửa bồn cầu. Hỏi ra mới biết, sau khi con bé đi vệ sinh xong, vì bồn cầu gặp trục trặc, nước vẫn tiếp tục chảy ra, nên một mình nó ngồi chồm hỗm trong đó, nghĩ cách sửa bồn cầu, ngăn không cho nước chảy hết ra ngoài gây lãng phí. Lúc đó không hề có cha mẹ hay thầy cô ở bên cháu bé.
Không ngờ một cô bé mới bảy, tám tuổi đã có ý thức tiết kiệm tài nguyên môi trường như vậy.
Có thể có phụ huynh sẽ nói: “Bây giờ con vẫn còn nhỏ, chỉ cần sau này lớn lên nó biết nên làm gì là được rồi, không cần yêu cầu quá cao đối với một đứa trẻ.” Tuy nhiên, chúng ta đừng xem nhẹ giai đoạn đầu đời của trẻ, vì bất kỳ một sự tương tác nào giữa bạn và con cái đều ảnh hưởng rất lớn đến cuộc đời sau này của chúng. Vì vậy, ngành giáo dục có quan niệm rất quan trọng đó là “cẩn thận khi bắt đầu.” Ngay từ ban đầu bạn đã có cách xử sự không đúng với con, có lẽ cả đời bạn cũng không thể làm lại được. Quản lý giá thành cũng là một loại tinh thần trách nhiệm, mà tinh thần trách nhiệm của con cái lại được vun đắp trong cuộc sống hằng ngày. Bình thường khi con đánh đổ can dầu nhưng không chịu dọn dẹp, bạn đừng mong có một ngày nó đột nhiên thay đổi thành người có tinh thần trách nhiệm. Tinh hoa của nguyên tắc có làm có hưởng khiến con trẻ nhận thấy bản thân chúng rất có năng lực, đồng thời khiến chúng hiểu về chi phí giá thành, hiểu về trách nhiệm.
(3) Rèn luyện kỹ năng quản lý thời gian của con
“Các con, mẹ có câu hỏi như thế này: nếu có 86.400 tệ chuyển vào tài khoản của các con hằng ngày và buộc phải tiêu hết trong ngày hôm ấy, vậy các con sẽ sử dụng số tiền này như thế nào?”
Trên đời này thật sự có chuyện tốt như vậy sao?
Đúng vậy, bạn thật sự làm chủ một tài khoản thần kỳ như vậy, đó là “thời gian”. Mỗi ngày mỗi người chúng ta đều có 86.400 giây được chuyển vào tài khoản của mình. Đối diện với của cải lớn như vậy, bạn dự định sử dụng chúng như thế nào?
Trước khi rèn luyện kỹ năng quản lý tài sản cho trẻ, phụ huynh Do Thái thường dạy con em mình bài học đầu tư đầu tiên là đầu tư thời gian!
Họ nói cho trẻ biết, nếu con muốn giàu có thì nhất định phải đầu tư vào thứ có giá trị hơn vàng bạc, đó là thời gian. Hầu hết mọi người trên thế giới đều muốn trở nên giàu có, nhưng rất nhiều người không muốn đầu tư cho thời gian trước nhất. Họ viện cớ, tôi chưa có thời gian, tôi rất bận, tôi phải làm việc... Những quan điểm và cách bào chữa thường thấy này là nguyên nhân lý giải tại sao thế giới chỉ có số ít người giàu.
Quản lý thời gian là bài học đầu tư đầu tiên mà trẻ em Do Thái được học từ cha mẹ. Không ít phụ huynh Trung Quốc than phiền kỹ năng quản lý bản thân của con mình quá kém, luôn thua ở tính ỷ lại. Thật ra, bản chất của kỹ năng quản lý bản thân là một loại kỹ năng quản lý thời gian, nó liên quan đến năng suất làm việc và sự thành công hay thất bại của con trẻ trong sự nghiệp.
Ban đầu Huy Huy nhà tôi cũng là một đứa trẻ không biết quản lý thời gian, đầu tư thời gian, tôi càng cho nó nhiều thời gian, nó càng không biết quý trọng. Sau khi thực hiện nguyên tắc có làm có hưởng trong gia đình, Huy Huy nhận ra nó cần phải sắp xếp quỹ thời gian của mình mỗi ngày. Ví dụ, trong năm tiếng đồng hồ sau khi đi học về, nó phải hoàn thành việc nhà ghi trên lịch trực nhật, còn phải ôn lại một số bài tập cần thiết trên lớp và đi đá bóng cùng các bạn nhỏ ở tầng dưới. Sắp xếp ba việc này ra sao đây? Ưu tiên việc nào trước? Việc nào cũng muốn hoàn thành thì năng suất làm việc phải như thế nào?
Huy Huy chạy tới hỏi tôi: “Mẹ, có cách nào hay không mẹ?”
Nghĩ đến ngày trước cả nhà thường lãng phí thời gian làm bữa trưa, con trai tôi đột nhiên cảm thấy tiếc thời gian, trong lòng tôi ánh lên niềm vui. Để Huy Huy biết quản lý thời gian, tôi không giúp thằng bé làm hết việc nhà, tiếp tục làm nồi cơm điện và máy giặt cho nó giống như trước đây nữa, tôi nói: “Con trai, thiếu thời gian là chuyện hết sức bình thường. Khi chúng ta không thể nào có được nhiều thời gian hơn người khác, thì cách duy nhất là làm sao lập kế hoạch sử dụng quỹ thời gian của mình một cách hiệu quả.” Tôi còn kể cho thằng bé nghe câu chuyện về Âu Dương Tu, một học giả lớn của Trung Quốc: “Âu Dương Tu là một người vô cùng bận rộn, thoạt nhìn con sẽ thấy ông ấy không có thời gian viết văn làm thơ, song ông ấy lại biết quản lý thời gian của mình, sáng tác văn chương ở ‘tam thượng’. Con có biết ‘tam thượng’ là ở đâu không? Đó là trên lưng ngựa, trên gối ngủ và trên nhà xí!”
Từ khi có ý thức rèn luyện kỹ năng quản lý thời gian của các con, tôi nhận ra muốn nâng cao kỹ năng quản lý thời gian của bọn trẻ, các bậc cha mẹ cần cho chúng hiểu rõ ba kiến thức thông thường. Thứ nhất, thời gian là tài sản hao mòn; thứ hai, có việc nặng việc nhẹ, việc gấp gáp hay việc thong thả; thứ ba, thời gian có tính phân loại. Cha mẹ có trách nhiệm dạy con trẻ phân bổ thời gian theo tính chất của sự việc, để cho chúng hiểu mình cần phải làm việc quan trọng trước và đặt ra thời gian cố định mỗi ngày để thực hiện những công việc dài hạn.
Có thể sẽ có ý kiến phản biện, để con gánh vác một số kế hoạch của gia đình chỉ làm mất thời gian của nó, thậm chí còn làm mệt óc con vì phải quản lý thời gian, sao phải tự chuốc lấy phiền hà? Truyền thống giáo dục gia đình của người Do Thái càng muốn tìm đến những sự phiền hà như vậy, quan niệm giáo dục gia đình của họ là đào tạo ra một nhân tài gắn kết với xã hội, chứ không phải là một học sinh học nghề chỉ biết đọc sách. Học sinh học nghề thật đáng sợ, vì chúng chỉ kỳ vọng vào độ cao của trình độ học vấn.
Thời đại học, Huy Huy chưa từng học chuyên ngành quản lý, nhưng nó lại trở thành một nhà quản lý thực thụ, điều hành công ty quy củ, hơn nữa nó vẫn giữ được sự cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi. Phần lớn mọi người không đạt được trạng thái này, vì họ không rèn kỹ năng quản lý thời gian từ khi còn nhỏ. Một số nghiên cứu chứng minh: Sự chênh lệch về năng suất làm việc giữa một người có năng suất làm việc cao và một người có năng suất làm việc kém là hơn mười lần, điểm chung của những người thành công là biết khéo léo sử dụng thời gian nhằm nâng cao hiệu quả lao động. Trên thực tế, tất cả mọi người đều phải nắm vững phương pháp và quan niệm quản lý thời gian.
Bước vào căn nhà của chúng tôi ở Israel, bạn sẽ nhận thấy phòng Huy Huy trang trí đặc sắc. Trên giường, rèm cửa sổ, giá treo quần áo, tủ, gương, tường… chỗ nào cũng dán kín các mẩu giấy đủ màu sắc và kiểu cách. Bên trên những mẩu giấy ấy ghi từ vựng và những mẫu câu thường sử dụng trong tiếng Hebrew, tiếng Anh. Huy Huy không muốn thời gian trôi đi một cách vô ích, dù chỉ một phút. Vì vậy, trước lúc nhắm mắt ngủ, nó đọc thầm mẩu giấy dán ở đầu giường; sáng hôm sau thức dậy, nó vừa mặc quần áo vừa đọc mẩu giấy dán trên tường; đến khi đi rửa mặt, mẩu giấy trên gương lại đập vào mắt nó. Không riêng gì ở nhà, khi ra ngoài, Huy Huy cũng không dễ bỏ qua từng phút giây nhàn rỗi. Trước khi ra khỏi nhà, nó bỏ mẩu giấy nhỏ vào túi áo, lúc nào cũng có thể tiện tay lấy ra xem, ghi nhớ. Cho dù cuối tuần đi làm thêm ở tiệm bánh mì, nó cũng sẽ dán mẩu giấy nhỏ ở trước giá bánh mì, vừa làm vừa học. Hễ có cơ hội là nó lại nói chuyện với ông chủ để học khẩu ngữ. Đôi khi hai mẹ con tôi đang nằm trò chuyện huyên thuyên, ngoảnh lại thì đã thấy Huy Huy ngủ từ lúc nào rồi, trong tay vẫn giữ khư khư bảng từ vựng.
Quản lý thời gian là một việc thú vị biết bao, nó có thể phát huy tác dụng kỳ diệu đối với sự phát triển của trẻ. Tổ chức và quản lý thời gian của mình một cách hợp lý giúp con bạn biết làm việc có trật tự, từ đó trẻ biết phân bổ thời gian, tinh thần và sức lực để làm việc hiệu quả và giải quyết các vấn đề gặp phải.
Các bậc cha mẹ không cần hâm mộ con nhà người ta sau này lớn lên trở thành CEO, điều hành cả một công ty, vì các CEO bắt đầu bài học vỡ lòng về chuyên môn của mình từ chính gia đình, chứ không phải ở Học viện Quản lý. Tôi thường nghe không ít phụ huynh phàn nàn, vòi nước trong nhà đang chảy, con đi vào cũng chẳng biết đường khóa lại; con đang chơi đồ chơi, bỗng quay sang xem ti vi, không thèm dọn đống đồ chơi bày la liệt dưới đất, làm bố mẹ suýt ngã; con vì ham chơi hoặc hiệu quả học tập thấp nên không hoàn thành bài tập, buổi sáng không dậy nổi, phụ huynh phải soạn sách vở thay con, thậm chí còn làm hộ bài tập. Con cái chưa đi vào nền nếp như vậy, những bậc làm cha làm mẹ có nên xem xét lại bản thân mình hay không. Thiết nghĩ một đứa trẻ ngay đến chuyện ăn mặc của mình cũng chẳng lo xong, vậy bạn làm sao có thể trông mong sau này lớn lên nó sẽ có kỹ năng quản lý số phận của mình và số phận của bao nhiêu nhân viên trong công ty?
Trong thế kỷ XXI, con cái chúng ta sẽ phải đối mặt với môi trường cạnh tranh khốc liệt hơn và không thể nói trước được điều gì. Các bậc cha mẹ hãy trang bị đầy đủ kỹ năng quản lý như, ý thức quản lý chi phí giá thành, ý thức quản lý thông tin, ý thức quản lý thời gian và kỹ năng quản lý bản thân, quản lý công việc cho con cái ngay từ khi chúng còn nhỏ. Đó là sự chuẩn bị và tích lũy cần thiết cho quá trình trưởng thành, học tập và công việc sau này của trẻ, có như vậy chúng mới có thể ung dung đối mặt với tương lai.
Phương pháp bồi dưỡng kỹ năng quản lý của con
1. Lên kế hoạch cho mỗi ngày
Xác định mục tiêu của mỗi ngày, tạo thành thói quen sắp xếp các công việc phải làm hằng ngày. Buổi sáng thức dậy suy nghĩ xem mình cần làm việc gì trước nhất và bắt tay vào làm cho đến khi hoàn thành. Sau đó lại làm công việc thứ hai, cứ tiếp tục như vậy cho đến hết. Nếu kết thúc một ngày, con vẫn chưa thể hoàn thành tất cả các công việc, phụ huynh nên khuyên chúng đừng quá bận tâm lo lắng.
2. Phân biệt tính cấp bách và tính quan trọng
Việc cấp bách chưa hẳn là quan trọng, ngược lại việc quan trọng cũng không hẳn đã cấp bách. Với một đống việc bày ra trước mắt, phụ huynh hãy gợi ý cho con tự hỏi chính mình, đâu mới là việc thật sự quan trọng, cần ưu tiên xử lý trước. Nếu con trẻ bị cuốn vào việc cấp bách, cuộc sống của chúng sẽ có nguy cơ ngột ngạt, quá tải.
3. Tận dụng triệt để thời gian làm việc hiệu quả nhất
Phụ huynh nên cho con biết, nếu con thực hiện nhiệm vụ quan trọng nhất vào thời gian làm việc hiệu quả nhất trong ngày, con sẽ tốn rất ít sức lực mà vẫn hoàn thành được rất nhiều việc. Vậy khi nào mới là thời gian làm việc hiệu quả nhất? Thời gian làm việc hiệu quả của mỗi người không giống nhau, con cái cần phải tự tìm hiểu.
4. Dốc toàn bộ sức lực hoàn thành nhiệm vụ quan trọng nhất
Điều quan trọng không phải là làm một việc tiêu tốn bao nhiêu thời gian, mà là có bao nhiêu thời gian con không bị làm phiền. Một khi dốc toàn bộ sức lực vào làm việc, bất cứ khó khăn nào cũng có thể giải quyết dễ dàng, còn cứ nửa vời, vừa làm vừa chơi thì chẳng giải quyết được việc gì. Mỗi lần chỉ có thể suy xét một việc, mỗi lần chỉ có thể làm một việc.
5. Sử dụng mười phút trước khi tan học
Gần đến giờ tan học, rất nhiều học sinh thường đứng ngồi không yên. Thật ra, mười phút trước giờ tan học là “thời gian vàng”, có tác dụng “kế thừa cái cũ, sáng tạo cái mới.”
a. Chỉnh lý vở ghi trên lớp. Vở ghi tóm tắt nội dung bài giảng hằng ngày, bao gồm một số ý quan trọng của buổi học, do ghi vội nên nội dung hơi lộn xộn, học sinh cần sắp xếp lại trước khi kết thúc bài học của một ngày.
b. Kiểm tra bài tập. Học sinh đánh dấu những bài tập đã làm xong, đồng thời nắm rõ số lượng bài tập chưa hoàn thành.
1. Khi bản thân con muốn làm một việc nào đó, dù con làm không hoàn hảo, cha mẹ cũng nên khuyến khích con tiếp tục cố gắng, tuyệt đối không được quát tháo: Đừng làm nữa, mày chỉ làm hỏng việc thôi.
2. Phụ huynh có ý thức tạo cơ hội cho con biết tự lập, có thể bảo con tìm một đồ vật quen thuộc trong nhà hoặc là đặt ra một câu hỏi và để con tự tìm đáp án. Khi bồi dưỡng kỹ năng quản lý của con, phụ huynh phải đi từ dễ đến khó để con có động lực trong quá trình trải nghiệm thành công, chủ động tiến lên phía trước.
3. Kết hợp giữa “quản” và “thả.” Muốn bồi dưỡng kỹ năng quản lý của con, phụ huynh cần phải kết hợp giữa “quản” và “thả.” “Quản” tức là khi con làm một việc nào đó, phụ huynh phải quan tâm hỏi han, dự đoán con gặp khó khăn gì, sẵn sàng hướng dẫn con làm một vài việc cần thiết. “Thả” là buông tay cho con làm. Con sẽ dạn dày hơn trong quá trình thực hiện.
4. Nuôi dưỡng thói quen. Tục ngữ nói: “Mới đầu thói quen giống như tơ nhện, về sau nó giống như dây thừng.” Bồi dưỡng kỹ năng quản lý của con, quan trọng nhất là phụ huynh cho trẻ hình thành thói quen tự lập và thường xuyên đôn đốc con.
5. Khi tâm trạng trẻ không tốt, phụ huynh không nên bắt con em mình tự lập hoặc ép con chịu trách nhiệm.
----
Giáo dục “hành động tích cực” của Israel
Tôi chú ý đến việc rất nhiều cha mẹ cho rằng, con cái có thành tích học tập tốt thì chẳng phải lo sau này nó không sống được trong xã hội, cho rằng con cái có thành tích học tập tốt có nghĩa là ngày sau cả nhà sẽ được nở mày nở mặt. Nói cách khác, họ cho rằng con cái “đạt thành tích học tập tốt” đồng nghĩa với việc nó có kỹ năng sinh tồn. Tất nhiên, khi con còn nhỏ thì đúng là như vậy, nhưng đến khi trưởng thành, con cái cần rời xa mái trường để thích nghi với cuộc sống thực tế, bản thân chúng sẽ gặp vô vàn khó khăn, trở ngại khi cuộc sống thực tế đòi hỏi ở chúng rất nhiều những kỹ năng khác nhau. Trong khi những kỹ năng này lại không được dạy ở bất kỳ trường học nào, như vậy, chẳng phải những đứa trẻ đó sẽ rất thua thiệt hay sao? Trong nhiều việc, đi trước một bước thì sẽ thành công. Ví dụ, Huy Huy sinh năm 1978, là điển hình của thế hệ 7x, vì nó không có cha mẹ giàu có, cũng không có họ hàng thân thích làm ông to bà lớn, nhìn vào số tuổi của nó, chẳng ai bảo nó mua được nhà ở Thượng Hải. Thế mà, nó lại mua được nhà cao cửa rộng làm người thân toại nguyện, trước năm ba mươi tuổi, nó đã trở thành triệu phú thế giới, thành thạo rất nhiều các kỹ năng chuyên nghiệp.
Huy Huy lớn lên trong nền giáo dục đa quốc gia, trải qua những thay đổi về môi trường giáo dục từ Trung Quốc đến Israel, bản tính của nó vẫn không thay đổi, nhưng tính chậm chạp và ỷ lại thì dần mất đi. Năm tháng tôi rèn, tôi nhìn thấy một cậu con trai dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm, tận mắt chứng kiến nó đi lên từ một sinh viên bình thường tốt nghiệp đại học, trở thành thương nhân kinh doanh kim cương. Trong thâm tâm, Huy Huy luôn cảm phục phương pháp giáo dục sinh tồn của người Israel đã giúp nó biến ước mơ thành hiện thực.
“Con xin ngài, sau này ban cho con sự nghiệp tốt đẹp, trở thành một Yuppie thành công. Còn bây giờ, xin ngài hãy phù hộ cho con học tốt trước đã.”
Đó là lời Huy Huy viết trên một tờ giấy vào năm 1995 mà tôi vô tình phát hiện ra nó trong lúc dọn nhà. Thằng bé giấu tờ giấy gửi gắm ước mơ của mình ở dưới đế tượng Quan Âm. Lúc đó, Huy Huy vẫn đang đi học, nó hy vọng trời phật phù hộ, giúp nó thực hiện ước mơ. Quả nhiên, chưa đến ba mươi tuổi, Huy Huy đã thực hiện được ước mơ của mình, chỉ có điều những thành công ấy không phải là do Quan Âm phù hộ cho nó, cũng không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên, mà là kết quả thẩm thấu lâu dài phương thức giáo dục sinh tồn của người Israel.
Trong bầu không khí giáo dục như vậy, nếu con cái của người Do Thái không mấy thông minh, chúng cũng sẽ không ngừng tìm tòi, học hỏi, rèn luyện để hiểu biết cặn kẽ về một lĩnh vực nào đó và cuối cùng đạt được thành tích cao hơn người khác một bậc, bao gồm cả phương diện học tập. Thành tích học tập của đại đa số học sinh Do Thái đều rất tốt, có một điểm rất quan trọng là các em học sinh bồi dưỡng tinh thần trách nhiệm, kỹ năng quản lý bản thân, sống tích cực và làm việc hiệu quả ngay trong quá trình hun đúc, giáo dục sinh tồn.
Ngày trước ở Thượng Hải, Huy Huy không thích nêu câu hỏi trong giờ học, gặp vấn đề khó hiểu, nó chỉ tìm hiểu qua loa cho xong chuyện, chứ không đào sâu tận gốc. Từ khi đến Israel, Huy Huy thấy các bạn trong lớp coi việc trao đổi bài vở với thầy cô giáo là một cách hưởng thụ, nên nó cũng ngồi không yên. Nó muốn hỏi thầy cô nhưng vẫn còn hơi nhút nhát, không dám mở miệng. Và thế là hai mẹ con tôi cùng nhau lên kế hoạch cụ thể hóa một mục tiêu rất thực tế: Mỗi ngày lên lớp, Huy Huy phải giơ tay phát biểu hai lần, nếu kiên trì thực hiện một tuần thì sẽ có thưởng. Sau khi đạt được mục tiêu này, tôi lại cùng Huy Huy đặt ra một mục tiêu cao hơn, mỗi tiết học đều phải giơ tay ít nhất một lần. Sau hai tháng, thầy giáo của nó nhận xét, trên lớp Huy Huy tích cực phát biểu. Còn Huy Huy cũng nói với tôi: “Thì ra, làm rõ những thứ mình chưa hiểu thật thú vị.”
Đến khi Huy Huy trở lại Thượng Hải học đại học, tôi không phải căn dặn thằng bé chuyện này nữa, nó đã coi việc nêu câu hỏi với giảng viên là một bài học bắt buộc. Thằng bé học chuyên ngành tiếng Anh, nó thường viết những vấn đề chưa hiểu rõ vào cuốn sổ tay của mình, mỗi lần lên lớp chỉ hỏi thầy cô một câu. Như vậy là nó đã giành được sự quan tâm, ưu ái của thầy cô, nó càng ngày càng nắm vững các kỹ năng cơ bản về ngoại ngữ. Trong khi đó, rất nhiều bạn học của nó ngại hỏi thầy cô, có sinh viên sợ thầy cô đánh giá mình là đứa ngu dốt, có sinh viên lại lo thầy cô từ chối khéo. Huy Huy nhà tôi không có những gánh nặng tư tưởng này, vì giáo dục “hành động tích cực” của người Isarel giúp nó biết ung dung đối mặt với những áp lực tâm lý.
Mạng lưới quan hệ không phải là miếng bánh béo bở từ trên trời rơi xuống, nó đòi hỏi bạn phải vun vén và giữ gìn qua năm tháng. Về phương diện này, đích xác là Huy Huy đã học được tinh hoa trong phép xã giao của người Do Thái. Nhờ những màn diễn kịch tập luyện cách thức đối nhân xử thế từ thuở nhỏ mà sau này nó rất chủ động trong giao tiếp, ứng xử. Trong quá trình tôi luyện ở bên ngoài, nó còn biết thiết lập mạng lưới xã giao của mình. Ở thành phố Kiryat Shmona, nơi chúng tôi cư trú, mọi người gọi thằng bé là “đại sứ ngoại giao.” Được dân Do Thái trao cho biệt hiệu “đại sứ ngoại giao” quả là cực kỳ khó. Chúng ta cần phải biết rằng, kỹ năng giao tiếp của người Do Thái được cả thế giới công nhận, vì họ phân bố rải rác ở các nơi trên thế giới, cho nên họ coi mối quan hệ giữa người với người là nhân tố tiên quyết dẫn đến thành công.
Cũng nhờ những mối quan hệ tốt đẹp, Huy Huy giảm được không ít phiền muộn và luôn nắm bắt được những cơ hội tốt. Ví dụ về việc đẩy mạnh tiêu thụ nem rán, ở trường học Huy Huy quan hệ với bạn bè rất tốt, chính vì vậy, bạn học thường chủ động giúp nó bán hàng. Có hôm, một bạn học bảo Huy Huy là hàng xóm nhà cậu bé sắp mở bữa tiệc lớn trong vườn, thằng bé hỏi: “Huy Huy có muốn cung cấp nem rán cho nhà đó không?” Huy Huy trả lời: “Đương nhiên là có chứ.” Thế là, thằng bé dẫn Huy Huy đến nhà xóm của mình, hỏi trực tiếp. Cô chủ nhà nếm thử các loại nem rán Huy Huy mang đến, cảm thấy nem rán rất phù hợp làm món tráng miệng cho buổi tối, hơn nữa cô ấy cũng có ấn tượng rất tốt đối với lời giới thiệu của Huy Huy về món ăn bình dân của Trung Quốc, nên đặt ngay một trăm cái nem rán vị sô-cô-la và phô mai.
Mấy ngày sau bữa tiệc, Huy Huy lại đến thăm cô chủ nhà, hỏi cô ấy có cảm nhận như thế nào về hương vị nem rán tối hôm đó. Cô ấy nói: “Đúng lúc cô đang muốn liên hệ với cháu, món nem rán hôm đó làm tăng thêm hương vị Trung Quốc cho bữa tiệc của cô, cô nhận được rất nhiều lời khen từ khách mời. Tuần tới, một người bạn của cô cũng mở tiệc, cô ấy nhờ cô đặt một trăm cái nem rán tương tự như lần trước ở chỗ cháu.” Vậy là, Huy Huy mới mười tuổi đã biết mở rộng mạng lưới khách hàng của mình, thật sự rất đáng khen.
Huy Huy có được thành công như ngày hôm nay, vì nó làm việc nghiêm túc, không bỏ qua bất kỳ cơ hội nào. Cho dù là xin nhân viên quản lý chợ chừa lại cho nó một vị trí nhỏ hay là việc mở chuyên mục riêng cho nó trên một tờ báo của Israel. Hồi học đại học ở Thượng Hải, tuy học chuyên ngành ngoại ngữ nhưng có thời gian là nó lại đến các buổi triển lãm trang phục Thượng Hải, triển lãm nội thất, xem mình có học hỏi được điều gì hay không. Có khi nó làm phiên dịch, có khi phân phát tài liệu, hoặc đưa ra đề nghị: “Nếu ngài muốn ở lại Thượng Hải vài ngày, có thể tôi sẽ giúp được ngài.”
Huy Huy luôn động viên tôi: “Mẹ ạ, tham gia các buổi triển lãm cũng là một cách tìm kiếm cơ hội.”
Huy Huy không phải là đứa có tham vọng viển vông, nó biết lấy mạng lưới quan hệ làm bàn đạp.
Huy Huy được nguyên Bộ trưởng Quốc phòng Israel rất coi trọng
Tôi bổ sung thêm một chi tiết ý nghĩa nữa, đó là người Do Thái coi ngoại ngữ là môn học quan trọng nhất bồi dưỡng kỹ năng giao tiếp của con trẻ. Trong quá trình hình thành và phát triển, dân tộc Do Thái đã sớm nhận ra sự khác biệt về ngôn ngữ là trở ngại giao lưu văn hóa. Vì vậy, mỗi người dân đều đặt ra yêu cầu khắt khe đối với bản thân mình là cần phải thông thạo một, hai ngoại ngữ, điều đó giúp họ nắm bắt được các cơ hội trong hoạt động thương mại đa quốc gia. Trẻ em Do Thái tích cực học ngoại ngữ vì chúng tin rằng: “Biết nói một vài ngoại ngữ tức là bạn có một vài giá trị cá nhân.”
Tỷ lệ người dân biết nói những ngoại ngữ phổ biến ở đất nước Israel đứng hàng đầu thế giới. Hồi Huy Huy còn ở Thượng Hải, nó chỉ biết một ngoại ngữ duy nhất là tiếng Anh. Sau này đến Israel, thằng bé mới vỡ lẽ, thì ra mình biết quá ít ngoại ngữ. Trong quá trình tiếp xúc với người Do Thái, Huy Huy nhận thấy họ thường biết ba đến bốn ngoại ngữ. Như Maya, bạn học người Do Thái là di dân từ Thụy Sỹ tới, biết nói tiếng Đức, tiếng Pháp, tiếng Anh và một thứ tiếng miền núi được sử dụng phổ biến ở Thụy Sỹ. Este, một bạn học khác người Do Thái, đến từ Thụy Điển, biết nói lưu loát tiếng Thụy Điển, tiếng Đức, tiếng Anh và tiếng Idris. Huy Huy có tố chất về ngôn ngữ lại chịu khó thức khuya dậy sớm, nỗ lực học tập, nên trình độ tiếng Hebrew và tiếng Anh của nó cũng tiến bộ vượt bậc.
Không ngờ có một ngày, kỹ năng ngoại ngữ thuần thục mang lại cho Huy Huy một cơ hội bất ngờ, khiến nguyên Bộ trưởng Quốc phòng của Israel rất xem trọng.
Tối hôm ấy, Huy Huy làm thêm ở nhà hàng, nó nhiệt tình chào hỏi mấy vị khách vừa bước vào cửa bằng tiếng Hebrew lưu loát: “Chào buổi tối, hoan nghênh quý khách ghé thăm nhà hàng! Xin hỏi các vị cần gì?”
Trong sáu vị khách vừa bước vào nhà hàng, có ba người đàn ông và ba người phụ nữ, trong đó có một vị mặc quân phục. Sau màn chào hỏi, một người phụ nữ ngẩng đầu lên quan sát Huy Huy, bà ấy hỏi thằng bé: “Làm sao cháu có thể nói tiếng Hebrew giỏi như vậy?”
Khi nắm vững một ngoại ngữ, không những chúng ta có thêm khả năng diễn đạt bằng một ngôn ngữ khác, mà nó còn ảnh hưởng tới cách tư duy, thậm chí làm thay đổi tính cách con người. Vì sự khác biệt về ngôn ngữ không chỉ thể hiện ở từ đơn, quan trọng hơn là phương thức biểu đạt không giống nhau.
“Cháu là người nước nào? Tại sao lại đến Israel?” Một vị khách khác đi cùng đoàn tỏ ra hiếu kỳ, hỏi Huy Huy.
Người Israel rất hiếu kỳ về người phương Đông, nhưng họ thường không phân biệt được người Trung Quốc, người Nhật Bản và người Hàn Quốc.
“Cháu là người Trung Quốc, cháu sắp nhập ngũ ở Israel ạ!” Huy Huy lễ phép thưa.
“Nhập ngũ ở Israel?”
Sau khi nghe Huy Huy giới thiệu xong về bản thân, một vị khách bàn đó lập tức hỏi: “Cháu muốn làm việc ở Bộ Quốc phòng không?”
“Cháu muốn gia nhập Không quân hoặc Cục tình báo cơ ạ.” Vào Cục tình báo là ước mơ bấy lâu nay của Huy Huy.
“Anh hãy ghi lại số chứng minh nhân dân, họ tên và thời gian nhập ngũ của cậu ta.” Vị khách này căn dặn người mặc quân phục ngồi bên cạnh. Đợi Huy Huy đọc xong số chứng minh nhân dân của mình, ông quay người vỗ vai động viên thằng bé: “Chàng trai, ước mơ của cháu sẽ trở thành hiện thực”.
Nhưng, Huy Huy không để tâm đến chuyện này, dù sao đây cũng chỉ là một cuộc gặp gỡ tình cờ trong cuộc sống.
Ngờ đâu, mấy tháng sau, Huy Huy nhận được giấy báo nhập ngũ, mở ra xem, nó ngỡ ngàng là Cục Tình báo. Lúc này, nó mới chợt nhớ ra cuộc gặp với mấy vị khách ở nhà hàng hôm ấy. Nó tả lại quân hàm của người mặc quân phục cho Dĩ Hoa, Dĩ Hoa tròn mắt kinh ngạc: “Ông ấy là trung tướng. Chỉ có Tổng Tham mưu trưởng chỉ huy lục quân, hải quân và không quân mới được làm trung tướng đấy.” Huy Huy tiếp tục miêu tả người mặc áo đen, Dĩ Hoa khẳng định chắc nịch: “Ông ấy là Bộ trưởng Quốc phòng!”
Những thành công Huy Huy đạt được trong sự nghiệp sau này cũng là nhờ vào kỹ năng ngoại ngữ. Sự tự tin về ngôn ngữ khiến người khác khó có thể hoài nghi năng lực, ưu thế của nó, và cũng chính điều này đã giúp thằng bé kết giao với ông chủ của một công ty kim cương cao cấp ở Israel. Về sau, Huy Huy nắm bắt cơ hội mở nghiệp vụ bán lẻ kim cương ở Trung Quốc, sáng lập một thương hiệu hoàn toàn mới. Dòng sản phẩm mới được tiêu thụ mạnh ở trong nước nâng mức tiêu thụ kim cương của Trung Quốc vượt qua mức tiêu thụ kim cương của Mỹ, trở thành nước tiêu thụ kim cương hàng đầu thế giới. Một lần nữa, Huy Huy lại chứng minh cho mọi người thấy nó có con mắt tinh tường, đồng thời chứng minh niềm tin vào giáo dục ngôn ngữ của người Do Thái là hoàn toàn đúng đắn: “Biết nói một vài ngoại ngữ tức là bạn có một vài giá trị cá nhân”.
Từ một sinh viên bình thường đến thương nhân kim cương thế giới
Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, Huy Huy chủ động gọi điện thoại chào hỏi ông chủ công ty kim cương ở Israel mà trước đây nó từng làm phiên dịch giúp ông ta. Rất ít phụ huynh Do Thái đi xin việc cho con cái giống như phụ huynh Trung Quốc, họ dạy con em mình từ nhỏ là bản thân con có thể tự làm mọi việc. Có thể con đường bọn trẻ chọn sẽ trải đầy chông gai, thậm chí chúng có thể rơi vào thất bại bất kỳ lúc nào, nhưng cảm giác vui vẻ và tự tin vào mỗi bước chân của chúng đều in dấu trên con đường đi đến mục tiêu chính là nguồn gốc quan trọng xây dựng nên niềm tin và giá trị bản thân của mỗi người. Cũng chính kỹ năng ấy sẽ khiến con trẻ luôn tràn đầy tự tin, kiên định đi tới ước mơ của mình.
Trong điện thoại, ông chủ công ty kim cương hẹn Huy Huy ngày hôm sau tới trung tâm kim cương. Trong lòng Huy Huy rất phấn khởi, nhưng nó vẫn điềm tĩnh bảo tôi: “Có lẽ đây là một cơ hội tốt cho con, con sẽ cố gắng. Nhưng nếu con không được nhận thì cũng coi như là một lần rèn luyện, mở rộng tầm mắt mẹ ạ.”
Israel được vinh danh là “thủ đô kim cương của thế giới.” Mặc dù Israel không có nguồn tài nguyên kim cương, nhưng dựa vào kỹ thuật cắt, đánh bóng và gia công kim cương lâu đời nổi tiếng trên thế giới, kim cương đã trở thành ngành công nghiệp trụ cột của nền kinh tế nước này. Israel hiện chiếm khoảng 50% tổng kim ngạch thương mại ngành kim cương toàn thế giới. Ramat Gan, trung tâm kim cương nằm ở phía Đông Tel Aviv, là nơi giao dịch kim cương và là trụ sở của trung tâm nghiên cứu phát triển kỹ thuật ngành công nghiệp kim cương của Israel. Ramat Gan cùng với Antwerp của Bỉ, New York của Mỹ và Mumbai của Ấn Độ là bốn trung tâm giao dịch kim cương lớn nhất thế giới. Ramat Gan tập trung 2.500 nhà máy, hiệu buôn kim cương, thật xứng với tên gọi thủ đô kim cương của Israel và cũng là trung tâm của ngành công nghiệp kim cương thế giới.
Thương nhân Do Thái tôn sùng nguyên tắc kinh doanh 78:22. Tỷ lệ giữa khí ni tơ và ô xy trong tự nhiên là 78:22; tỷ lệ giữa hàm lượng nước và các vật chất khác trong cơ thể là 78:22; tỷ lệ giữa đường tròn nội tiếp của hình vuông và các phần khác cũng là 78:22. Người Do Thái cho rằng, 78:22 là quy luật vũ trụ, không thể chống lại, cho nên họ làm ăn theo nguyên tắc này. Họ cho rằng 22% người giàu trên thế giới đang nắm giữ 78% của cải xã hội, bởi vậy nên họ muốn kiếm tiền từ 22% dân số sở hữu 78% tài sản thế giới, mà kim cương là một trong những mặt hàng ưa chuộng nhất của 22% dân số đó. Kim cương (Jewel) có nghĩa là kim cương của người Do Thái (Jew).
Trước khi tới thành phố kim cương Ramat Gan, Huy Huy đi mua một bộ âu phục sang trọng, lúc đến công ty thì ông chủ đang bàn dở công chuyện với mấy người khác trong phòng làm việc, nhìn thấy Huy Huy bước vào, ông ta lên tiếng: “Cậu đến thật đúng lúc, phiền cậu ghi chép lại các số liệu chúng tôi nói.”
Ghi chép sổ sách không được coi là việc phức tạp, hơn nữa Huy Huy đã được rèn luyện theo nguyên tắc có làm có hưởng trong gia đình, bản thân lại từng đi bán hàng rong, nên khi các vị lãnh đạo nói đến các khoản nợ, nó vừa nghe đã hiểu liền, ghi lại rất rõ ràng.
Trước lúc ra về, ông chủ bảo Huy Huy: “Ngày mai nếu cậu không bận thì lại tới đây một chuyến nhé.”
Như đã hẹn, hôm sau Huy Huy lại đến, ông chủ vẫn bảo nó ghi chép sổ sách, làm liên tục trong ba ngày, Huy Huy luôn hoàn thành xuất sắc công việc được giao. Từ nhỏ, đầu óc nó giống như cái máy vi tính, nó chẳng những có thành tích học môn toán đứng đầu lớp, mà khả năng quan sát và ghi nhớ cũng rất tốt, những thứ nó từng nhìn qua đều được lập trình trong đầu.
“Chàng trai, cậu ghi chép rất tốt, rất rõ ràng và không sai sót.” Ông chủ vừa nói vừa đưa cho Huy Huy một tờ giấy, “Cậu xem có giải được bài toán này không?” Huy Huy có tố chất tâm lý vững vàng, chỉ tốn một vài phút nó đã làm xong.
“Cậu có hứng thú làm việc ở chỗ chúng tôi không?” Ông chủ mỉm cười hỏi Huy Huy.
Kim cương là một ngành đòi hỏi trình độ cao, nên lính mới rất khó bước vào nghề, Huy Huy đã chờ cơ hội này từ lâu, nó nhận lời: “Tôi sẵn lòng làm việc ở đây. Xin ngài yên tâm, tôi sẽ làm việc siêng năng, chăm chỉ”.
Nói được làm được, Huy Huy thường xuyên làm việc tới khuya, sau khi rời cơ quan, nó phải đi bộ một quãng đường dài mới về đến chỗ ở. Ngủ được một vài tiếng, nó lại bật dậy, đi nhờ xe đến trung tâm kim cương. Không lâu sau, nhờ sự siêng năng, chăm chỉ và phẩm chất đạo đức tốt, Huy Huy nhận được sự tín nhiệm của ông chủ, ông ấy cho nó được toại nguyện ngồi trước một đống kim cương và học cách phân loại. Đó là con đường tất yếu để trở thành thương nhân kim cương.
Cơ hội luôn dành cho những cái đầu biết chuẩn bị, những bài học về giám định châu báu thời đại học giúp ích cho Huy Huy rất nhiều trong công việc mới, nó nhanh chóng làm quen với công việc phân loại kim cương, miêu tả sản phẩm mới và gọi điện tìm kiếm khách hàng ở khắp nơi.
Phân loại kim cương là công việc cực kỳ hao phí tinh thần và sức lực, nó đòi hỏi người làm phải có một tâm hồn khác với người thường, phải phân biệt được đâu là kim cương có giấy chứng nhận thật mang giá trị cực kỳ cao, đâu là kim cương giả hoặc là sản phẩm gia công, đồng thời phải nhìn ra những lỗ hổng hay tì vết nhỏ như mũi kim của kim cương. Phiền phức hơn là, nhiều khi có những hạt bụi li ti bám vào bề mặt kim cương, chỉ hiện rõ trên kính hiển vi nên mắt thường rất khó nhận ra.
Để trở thành một người chuyên nghiệp trong lĩnh vực kim cương, mọi người khó có thể hình dung được sự nỗ lực mà Huy Huy đã bỏ ra, nó trân trọng mỗi một cơ hội đến với mình và nỗ lực vượt qua từng thử thách đầy áp lực. Đầu tiên, nó đổ túi kim cương ra một cái bàn dài giống như bàn học sinh, đặt đèn bàn có độ sáng cao và một cái cân nhỏ lên đó. Nó đeo kính lúp chuyên dụng, dùng kẹp nhỏ nhẹ nhàng gắp kim cương để dưới ánh đèn, quan sát cẩn thận kỹ lưỡng, phân loại kim cương theo cấp bậc, rồi hỏi ý kiến ông chủ để nghiệm thu. Sau đó, nó lại trộn lẫn toàn bộ số kim cương vào nhau, phân loại lại lần nữa, lặp đi lặp lại nhiều lần như vậy nhằm kiểm chứng năng lực của bản thân. Mỗi khi các vị triệu phú gây dựng cơ đồ từ hai bàn tay trắng nhớ lại khoản tiền đầu tiên tự mình kiếm được, họ đều cảm thấy chua xót. Huy Huy cũng không phải là ngoại lệ. Nó thường nói, tìm kiếm ý nghĩa của cuộc đời, có lẽ không phải là đứng ở một ngưỡng cửa, mà quan trọng là sau khi bước vào ngưỡng cửa đó, bạn phải đánh đổi sự nỗ lực và chuyên tâm của mình để đi đến mục tiêu sau cùng.
Tôi chia sẻ bí quyết thành công của Huy Huy từ một sinh viên đại học bình thường đến chàng trai Do Thái sáng giá nhất vùng Thượng Hải, tiếp đó trở thành triệu phú trên thế giới khi còn rất trẻ, không nhằm mục đích thôi thúc các bậc cha mẹ dồn hết tâm sức vào việc đào tạo con cái mình trở thành triệu phú, tôi chỉ muốn mọi người hiểu rằng, yêu con không phải là xem bạn cho con ăn sung mặc sướng thế nào, mà phải xem bạn có thể phát huy kỹ năng và tố chất sinh tồn của con như thế nào. Chỉ riêng chuyện cha mẹ mua nhà, mua xe cho con cái cũng làm chúng thiếu ý chí phấn đấu những mấy năm trời. Các bậc cha mẹ chưa hiểu đúng về kỹ năng tự chủ, không cảm nhận được việc lập nghiệp là điều hạnh phúc nhường nào, tự tích lũy là sự vui vẻ nhường nào, trên thực tế họ đã tước mất sức chiến đấu của con trẻ.
Mọi người thường nói “con nhà nghèo sớm biết lo liệu việc nhà”, nhưng nay lại có người nói rằng, trẻ em bây giờ không cần mó vào việc nhà vì điều kiện sống quá tốt. Thật ra, trẻ xuất thân trong gia đình nghèo khổ chưa chắc sẽ có tiền đồ, còn trẻ xuất thân trong gia đình giàu có cũng không hẳn là đồ vô tích sự, mấu chốt ở đây là phụ huynh dẫn dắt con em mình ra sao, vận dụng sự hiểu biết của mình như thế nào.
Mấy năm gần đây, ở Trung Quốc thịnh hành trào lưu “giáo dục tố chất”, tiếc là đa phần các vị phụ huynh lại thường nghĩ rằng cho con cái học đủ các môn như âm nhạc, mỹ thuật, võ thuật, vũ đạo, thư pháp, vv... nghĩa là con cái họ đang được giáo dục tố chất một cách toàn diện. Họ hoàn toàn coi nhẹ kỹ năng đối nhân xử thế, xác lập tọa độ giá trị, phẩm chất đạo đức, sự hiểu biết tương quan giữa mối quan hệ tri thức và nghề nghiệp, lý tưởng sống cùng với khả năng thay đổi thực tiễn của con em mình. Những yếu tố đó mới thật sự là nội hàm của “giáo dục tố chất”, đồng thời cũng là tố chất cần thiết nhất để cho con trẻ thi thố ngoài xã hội. Còn các trường trọng điểm hay các lớp học phụ đạo cao cấp đều không có nghĩa vụ và cũng không có thời gian và công sức đâu để đào tạo những tố chất này cho bọn trẻ, chỉ có đôi bàn tay đưa nôi của người cha người mẹ mới có thể đem đến cho con món quà trưởng thành.
Cha mẹ cho con cái học tiếng Anh, học đàn tranh, học múa, học cờ vây thì chúng sẽ có tiền đồ? Khi nghe các bậc phụ huynh nói một cách hãnh diện về điểm số của con em mình, tôi chẳng biết nói gì, họ hoàn toàn không để ý đến thực trạng rất nhiều sinh viên tốt nghiệp đại học nhưng chưa có đủ kỹ năng sinh tồn, thiếu kỹ năng quản lý tài sản, tâm trạng giống như “gia tộc dâu tây”, nên chỉ biết ăn bám cha mẹ. Đó thật sự không phải là lỗi ở con cái, mà là lỗi ở những người làm cha làm mẹ không giáo dục tố chất gia đình khoa học, nền nếp và hiểu biết cho những đứa con như thế này, để đến khi rời xa mái trường, chúng ngã ngay ở vạch xuất phát.
Cha mẹ là những người chịu khó, giàu đức hy sinh, vô tư và cam chịu nhất trên đời, nhưng xét trên khía cạnh giáo dục gia đình, sự yêu thương ở đây không chỉ là hao tốn thể lực, tâm lực và tài lực, mà quan trọng hơn phải xuất phát từ quan niệm! Quan niệm sai lầm sẽ dẫn đến kết cục thất bại. Để không phụ lại thiên chức làm cha làm mẹ, chúng ta hãy bắt đầu thay đổi quan niệm giáo dục con cái. Cơ hội luôn thuộc về người sớm có sự chuẩn bị, tương lai của con được mở ra từ ngày chúng ta thay đổi quan niệm giáo dục của mình!
-----
Có một câu nhận xét về các bậc phụ huynh Trung Quốc như thế này: Họ quá yêu con nhưng lại không biết cách yêu con. Biểu hiện điển hình là không ít phụ huynh rơi vào thế bị động trong giáo dục gia đình, dù dành tất cả tình yêu thương cho con nhưng đáp lại, những gì họ nhận được vô cùng khiêm tốn. Tại sao cha mẹ càng hiểu, càng chăm bẵm, càng đáp ứng đòi hỏi của con, con càng không hiểu cha mẹ, thậm chí còn giày vò họ?
Muốn giải quyết vấn đề con cái, trước hết chúng ta phải tìm ra nguyên nhân dẫn đến vấn đề này, tiếp đến lựa chọn phương pháp giải quyết phù hợp hơn, đồng thời sáng tạo ra các phương pháp mới, đó là mối liên hệ giữa lý luận và phương pháp. Vì vậy, phụ huynh không nên chỉ nhìn vào những biểu hiện bề ngoài của vấn đề, mà cần phân tích ý nghĩa đứng đằng sau hành vi sai trái của con, đây mới là điểm vô cùng quan trọng để giải quyết vấn đề.
Tại sao trẻ em Trung Quốc không hiểu phụ huynh? Vì phụ huynh Trung Quốc chưa cho con em mình cơ hội hiểu cha mẹ. Với mức sống của người dân cao hơn trước, nên cha mẹ ra sức bảo vệ, che chở cho con, đáp ứng tất cả các yêu cầu của con, không để cho chúng phải khổ như thời của mình. Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường như vậy, tuy có rất nhiều ưu điểm như, chỉ số IQ cao, tự tôn cao, tự tin cao… nhưng cũng tồn tại không ít nhược điểm. Các bậc cha mẹ Trung Quốc đương thời là những người kiên trì “đặt mình vào vị trí của trẻ” nhất, thấu hiểu mong muốn của trẻ nhất, họ hoàn toàn chiều theo ý con để thể hiện tình yêu thương vô bờ bến mà mình dành cho chúng. Phương thức biểu hiện là: “Con thích cái gì cha mẹ đều đáp ứng. Muốn tiền cho tiền, muốn đồ cho đồ. Cho càng nhiều càng chứng tỏ tôi yêu con sâu sắc.” Chính điều này làm trẻ không có cơ hội hiểu sự vất vả, khó nhọc của cha mẹ, không có cơ hội cảm nhận hạnh phúc của cha mẹ không dễ gì có được, không có cơ hội bồi đắp lòng biết ơn đối với cha mẹ và xã hội, thiếu tinh thần trách nhiệm và nghĩa vụ.
“Đặt mình vào vị trí của trẻ” là kết quả của khoa học quan sát trẻ em, nó cho thấy xã hội ngày nay tôn trọng và thấu hiểu cuộc đời của con trẻ. Nhưng phụ huynh tôn trọng trẻ em chẳng bằng nắm vững phương pháp giáo dục trẻ em. Về quan niệm giáo dục trẻ em trong gia đình, các bậc phụ huynh thường xem nhẹ một phương pháp luận quan trọng là phải tôn trọng trẻ em như thế nào, đó cũng là mệnh đề quan trọng trong giáo dục tâm lý trẻ em, tức là trì hoãn thỏa mãn.
Có thể chia các cách thỏa mãn ham muốn của con người ra làm năm loại sau: Trì hoãn thỏa mãn, khéo léo từ chối thỏa mãn, thỏa mãn trước, thỏa mãn tức thời và thỏa mãn quá mức. Phương pháp giáo dục tốt luôn đề xướng “trì hoãn thỏa mãn” và “khéo léo từ chối thỏa mãn.” Còn “thỏa mãn trước” là việc làm ngu xuẩn, “thỏa mãn quá mức” thì chỉ lãng phí công sức.
Một cuộc điều tra vấn đề xã hội hóa trẻ em ở hơn hai ngàn vị phụ huynh Trung Quốc cho thấy, trong giáo dục gia đình, trẻ em không nghe lời phụ huynh là vấn đề lớn nhất. Song nguyên nhân chủ yếu khiến trẻ trở thành “tiểu hôn quân” lại liên quan đến việc phụ huynh thỏa mãn trước, thỏa mãn tức thời và thỏa mãn quá mức nhu cầu của trẻ.
Thỏa mãn trước: Trẻ được đặt ở vị trí cao hơn các thành viên khác trong gia đình một bậc, lúc nào cũng được hưởng chế độ chăm sóc đặc biệt. Cho nên chúng tự cho mình là người đặc biệt, quen đặt mình lên trên người khác, từ đó trở thành người ích kỷ, không có lòng cảm thông và không biết quan tâm tới người khác.
Thỏa mãn tức thời: Trẻ muốn gì được nấy, ắt tạo thành tính xấu không biết quý trọng đồ vật, đề cao hưởng thụ vật chất và lãng phí tiền bạc, hơn nữa trẻ cũng không hề biết nhẫn nại và chịu khổ.
Thỏa mãn quá mức: Phụ huynh cho phép trẻ có những hành vi ăn uống, ngủ nghỉ, học tập, vui chơi, đối nhân xử thế vượt quá chuẩn mực. Kết quả, bạn càng thỏa mãn quá mức nhu cầu của con, nó càng nhõng nhẽo. Thỏa mãn quá mức khiến trẻ không biết phân biệt đúng sai, tính cách trở nên không có tinh thần trách nhiệm và phóng đãng buông thả.
Thỏa mãn trước, thỏa mãn tức thời và thỏa mãn quá mức là những phương pháp giáo dục có tính chất hủy hoại, nó kìm hãm sự trưởng thành của trẻ, chứ không tạo điều kiện phát triển cho trẻ. Nếu các bậc phụ huynh có một chút nhận thức thì đã tránh được nhiều vấn đề, tôi chỉ sợ đa số các bậc làm cha làm mẹ đều hiểu thỏa mãn kiểu này giống như uống rượu độc giải khát, nhưng họ vẫn không kiềm chế được mình.
Nguyên nhân thứ nhất: Tình thân máu mủ, cầm tù con một
Trong các gia đình đông con trước đây, sự chú ý của cha mẹ bị phân tán vì phải chia đều cho các con. Còn trong các gia đình một con hiện nay, cả nhà đều hướng sự chú ý của mình vào đứa con độc nhất. Nó là đứa con duy nhất, đồng thời cũng là hy vọng duy nhất, tương lai duy nhất của cả nhà. Kể từ ngày đứa trẻ chào đời, cha mẹ đã giam giữ nó trong chiếc lồng tình cảm của mình, họ không thể ngăn bản thân mình không trao cho con những thứ tốt đẹp nhất.
Nguyên nhân thứ hai: Cho phép mình thỏa mãn ham muốn của con một cách vô hạn
Các bậc cha mẹ ngày nay từng sống trong hai thái cực nghèo khổ và sung túc. Mấy chục năm trước, kinh tế Trung Quốc vẫn ở giai đoạn lạc hậu, cha mẹ muốn chiều chuộng con cũng không có điều kiện, vật chất, ăn uống vui chơi đều tương đối thiếu thốn. Còn trong xã hội Trung Quốc hiện nay, kinh tế phát triển vượt bậc, vì thế chúng ta lại ra sức bù đắp cho con cái. Nhất là những bậc cha mẹ thuở nhỏ không được hưởng thụ những gì mình mong muốn, nên bây giờ họ có một ý nghĩ mãnh liệt là bù đắp cho đứa con duy nhất của mình. Không riêng gì những gia đình khá giả mới đáp ứng mọi đòi hỏi của con, mà các gia đình chỉ có điều kiện kinh tế bình thường cũng thắt lưng buộc bụng để cho con có một cuộc sống đầy đủ hơn. Trong tiềm thức, các bậc cha này coi con cái là hiện thân của mình hồi nhỏ, thỏa mãn quá mức yêu cầu của con cũng là cách họ bù đắp cho những thiếu thốn trước đây của mình. Có thể nói, cha mẹ bù đắp kiểu này, tuy nhận được sự an ủi nhưng lại làm hại con.
Nguyên nhân thứ ba: Không tiêu hóa quan niệm giáo dục
Có một cương vị cao cấp mà bạn không cần dựa vào bằng cấp để đạt được, đó là cương vị làm mẹ. Rất nhiều cha mẹ dựa vào “thực chiến” để thay thế các phương pháp nuôi dạy con cái, tự mình mò đá qua sông, nhưng đến khi sang đến bờ bên kia họ thường tiếc bờ bên này. Các bậc phụ huynh không tránh khỏi nuối tiếc, bởi tình yêu là vô tận. Nhưng liệu những sự tiếc nuối này có thể sưởi ấm trên một diện tích nhỏ hơn một chút hay không?
Erich Fromm, nhà tâm lý học Mỹ từng nói một câu như sau: Yêu là một môn nghệ thuật, chúng ta cần phải học tập thì mới nắm bắt được nó. Mỗi người cha người mẹ phải thông qua quá trình tìm tòi và nỗ lực mới hiểu được thế nào là yêu. Như vậy là ông đang nói đến việc tri thức có khả năng thay đổi số phận, nếu như chúng ta nắm vững tinh hoa chân chính của quan niệm giáo dục gia đình, chẳng phải có thể thay đổi vận mệnh của cả gia đình hay sao?
Đọc đến đây, không ít các vị phụ huynh trẻ Trung Quốc cảm thấy oan ức: Từ khi mang thai, tôi cũng đã đọc vô số các sách hướng dẫn nuôi dạy con mà. Nghĩ kỹ, liệu bạn có thật sự hiểu ý nghĩa của những quan niệm giáo dục trong đó không? Ví dụ như quan niệm “đặt mình vào vị trí của trẻ” khuyến khích các bậc phụ huynh bước vào thế giới nội tâm của con, phải làm bạn với con và ngồi xuống nói chuyện với con trên cơ sở coi trọng cá tính của con. Nhưng quan niệm này không xúi giục phụ huynh cho con “đè đầu cưỡi cổ”, đó là một nhận thức sai lệch. Quan niệm “đặt mình vào vị trí của trẻ” nhấn mạnh sự tương thông tâm hồn giữa cha mẹ và con cái, song không cho phép cha mẹ thỏa mãn vô hạn các yêu cầu của con hoặc thỏa mãn dễ dàng, thỏa mãn quá mức.
Chúng ta đừng xem thường những mối nguy hại từ sự thỏa mãn quá mức, thỏa mãn dễ dàng các yêu cầu của con cái, vì nó giống như tưới thuốc độc vào dòng suối trưởng thành của trẻ, ngày sau những người làm cha làm mẹ chỉ có thể uống nước độc cùng con, dù hối hận cũng không kịp.
Mối nguy hại thứ nhất: Đánh cắp tình yêu của cha mẹ, giày vò cha mẹ
Khi bạn thỏa mãn yêu cầu của con một cách vô hạn, con bạn vô hình chung sẽ tiếp nhận ám thị tâm lý: chỉ cần con phát tín hiệu yêu cầu, nhất định sẽ có người làm con thỏa mãn. Cách thỏa mãn dại dột này ngoại trừ việc biến con trẻ thành kẻ ích kỷ tự lợi, chỉ nghĩ đến bản thân mình, chúng có thể còn cáu gắt, ra oai với cha mẹ, giống như câu nói “chỉ biết hống trong nhà”.
Con cái nhanh chóng nhận được quá nhiều hạnh phúc, nên chúng không nghĩ được rằng hạnh phúc ấy từ đâu đến, càng không hiểu cha mẹ phải đổ biết bao mồ hôi và nước mắt để đổi lấy hạnh phúc cho con, vì thế chúng không biết trân trọng, không hiểu nỗi khổ tâm của cha mẹ. Có thể thấy, việc dựa trên danh nghĩa tình yêu để uy hiếp, giày vò, làm khổ người mình yêu thường xảy ra ngay giữa những người gần gũi nhất.
Mối nguy hại thứ hai: Khó hòa nhập với xã hội
Trẻ em là trung tâm của gia đình, lúc nào người lớn cũng vây quanh trẻ, tự nhiên khiến chúng nảy sinh ý nghĩ tôi muốn cái gì thì bắt buộc phải có cái đó, tôi muốn làm gì thì phải theo ý tôi. Kết quả là ham muốn của trẻ không ngừng được nhân lên. Nếu chúng không biết kiềm chế ham muốn của bản thân một cách hiệu quả để rồi tạo thành tính cách ăn vào máu, thì sau này trưởng thành chúng sẽ khó thích nghi với cuộc sống xã hội phức tạp vì chúng không biết đạo đối nhân xử thế cơ bản, phụ huynh có thể thỏa mãn vô hạn yêu cầu của chúng nhưng xã hội không phải là phụ huynh của chúng, nên không thể đáp ứng mọi đòi hỏi của chúng. Khi đó, con trẻ giống như chiếc xe ô tô chỉ có hệ thống động lực mà không có hệ thống phanh xe an toàn, chạy xe trên đường ắt xảy ra tai nạn.
Mối nguy hại thứ ba: Không có tính bền bỉ, thiếu năng lực cạnh tranh xã hội
Dân gian Trung Quốc có câu tục ngữ: “Muốn con bình yên, hãy để nó ba phần đói rét.” Người mẹ không khéo léo từ chối yêu cầu của con, không kiềm chế được tình cảm của mình, cuối cùng thường dẫn đến những mối nguy hiểm vô cùng. Đứa trẻ có cảm giác thỏa mãn sẽ thiếu tâm lý chịu đựng, nhất là trẻ mang “tâm lý khổng tước”, dưới cánh cha mẹ, nó quen đi trên đường bằng phẳng, quen nghe những lời lọt lỗ tai, quen làm việc vừa ý, đến khi gặp khó khăn, trở ngại, đành bó tay chịu trói, thể hiện những nét đặc trưng của “gia tộc dâu tây”.
Từ đó có thể thấy, Maksim Gorky nói rất đúng “sinh con là việc ngay cả gà mái cũng biết làm, nhưng yêu con lại là việc khác”, một khi tình yêu thương cha mẹ dành cho con cái được khoác thêm nhân tố giáo dục, thì tình yêu không còn đơn giản như trước nữa, cha mẹ chỉ biết thỏa mãn vô hạn yêu cầu của con thì không bao giờ là đủ cả, họ cần phải có lý trí và kỹ thuật khi đáp ứng mong muốn của chúng.
Rốt cuộc phụ huynh phải đáp ứng yêu cầu của trẻ ra sao? Một nhà tâm lý học từng làm một thử nghiệm tâm lý nổi tiếng về việc “trì hoãn thỏa mãn”.
Buổi sáng trước khi vào lớp, thầy giáo phát cho mười em học sinh của một lớp cấp Một mỗi em một thanh sô-cô-la. Thầy giáo bảo học sinh: Các em có thể ăn nó bất cứ lúc nào, nhưng nếu em nào nhẫn nại đợi đến khi đi học về nhà rồi mới ăn, thầy sẽ thưởng cho em đó một thanh sô-cô-la giống y như thanh sô-cô-la này.
Sô-cô-la vô cùng hấp dẫn, có một vài học sinh không chịu được nên đã ăn hết ngay, tất nhiên cũng có một nửa số học sinh cương quyết đợi đến lúc tan học để được thưởng. Cuộc thử nghiệm tiếp tục theo dõi những học sinh này đến khi chúng tốt nghiệp đại
học, và kết quả cho thấy, những học sinh biết “trì hoãn thỏa mãn” có thành tích học tập cao hơn những học sinh không kiềm chế được mình trước sức hấp dẫn của sô-cô-la, trung bình là hai mươi điểm và sau khi tốt nghiệp, tỷ lệ tìm được công việc như ý cũng cao hơn.
“Trì hoãn thỏa mãn” cũng là một phương pháp giáo dục quan trọng của những bậc phụ huynh Israel thông thái.
Tôi rất thích tham gia những buổi họp phụ huynh ở trường học Israel, vì mỗi buổi họp đều đem đến cho tôi nhiều điều bổ ích. Trong một số buổi, các vị phụ huynh sôi nổi đưa ra ý kiến của mình về quan niệm “trì hoãn thỏa mãn” ở trẻ. Một khi phụ huynh đã quyết định trì hoãn thỏa mãn hoặc từ chối yêu cầu của trẻ, bất luận trẻ khóc lóc nài nỉ thế nào, họ cũng không thay đổi ý định, tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc này. Trừ phi bạn cố tình dạy cho con mình tính cả thèm chóng chán thì hãy chiều theo nó. Phụ huynh Do Thái còn thảo luận trong một số trường hợp nhất định, chiều theo ý trẻ sẽ được coi là sự phục tùng lý trí. Nói cách khác, lúc này việc đáp ứng yêu cầu của trẻ là quyết định sáng suốt của cha mẹ, nếu không cha mẹ sẽ biến thành người lạm dụng quyền lực.
Bạn đang là người cha, người mẹ yêu thương con cái nhất, con bạn cầu được ước thấy, vậy bạn hãy suy xét xem các kỹ năng thỏa mãn tức thời, thỏa mãn trước và thỏa mãn quá mức của mình có phải là chuẩn mực của các bậc cha mẹ thành công không? Và khi đứa trẻ vốn đắm chìm trong cảm giác được thỏa mãn kia bước ra ngoài xã hội, liệu xã hội có thể dễ dàng đáp ứng mọi yêu cầu của nó không? Nếu đáp án là không thì con bạn sẽ suy sụp tinh thần như thế nào? Thà triển khai các bài học từ chối sự thỏa mãn ở mức độ vừa phải trong phạm vi gia đình, còn hơn phải nộp một khoản học phí kếch xù cho con khi chúng bước ra ngoài xã hội, một mặt khiến trẻ biết kéo lùi hưởng thụ, có kỳ vọng vào cuộc sống, mặt khác tăng khả năng chịu đựng của trẻ sau khi bị từ chối, mua sẵn “bảo hiểm tâm lý” cho trẻ.
----
Chỉ trong thời gian ngắn ngủi mấy chục năm, người Do Thái đã nhanh chóng vươn đến vị trí giai cấp bạch kim, trở thành dân tộc kiếm tiền giỏi nhất thế giới. Ví dụ như George Soros, Ross Rothschild hiện đang chi phối hệ thống tài chính châu Âu, hay những ông lớn tài chính như J. P Morgan trên phố Wall… đều là các nhà tài phiệt Do Thái giàu có nổi tiếng trên thế giới. Vì người Do Thái giàu có như vậy nên thông thường mọi người đều cho rằng, thế hệ sau của những người Do Thái giàu có đương nhiên sẽ sinh ra với chiếc chìa khóa bạc, sống trong cẩm y ngọc thực từ bé.
Thực tế cho thấy, trong tiểu sử gia đình của những người Do Thái giàu có ấy ghi rõ tất cả các thành viên khác đều thích làm giàu, họ cẩn trọng nhắc nhở thế hệ sau “nhà cao muôn trượng dựng lên từ mặt đất bằng”, kiên quyết không để cho con cháu mình sống trong nhung lụa. Vì thế họ nghĩ ra rất nhiều biện pháp giúp con trẻ kìm hãm sự hưởng thụ quá sớm, ví dụ như hoạt động khá nổi tiếng “tham quan một ngày của cha mẹ” cũng là một trong những cách phụ huynh Do Thái tiến hành giáo dục “trì hoãn thỏa mãn” đối với trẻ.
Trường học của con trai tôi ở Israel từng tổ chức cuộc điều tra xã hội “Một ngày của cha mẹ”, yêu cầu học sinh tìm hiểu các công việc cha mẹ mình phải làm từ khi thức dậy vào buổi sáng đến khi đi ngủ vào buổi tối. Hoạt động này khiến con trai tôi và các bạn của nó có những cảm nhận sâu sắc. Con trai tôi về nhà kể rằng, khi tổng kết cuộc điều tra, nhiều bạn trong lớp nó đã bật khóc. Các cháu không ngờ, cha mẹ mình kiếm tiền vất vả biết bao. Một cháu từng đòi mẹ mua giày trượt patin hàng hiệu, sau khi tham quan nhà máy mẹ cháu đang làm việc, tận mắt chứng kiến cảnh người mẹ quay cuồng làm việc trong tiếng máy ồn ào, cháu hổ thẹn nói: “Ngày hôm đó, em trông thấy cánh tay mẹ mỏi rã rời, gần như chẳng còn sức nhấc lên.” Cậu bé cảm thấy hổ thẹn vì thường ngày đã không biết quý trọng thành quả lao động của mẹ. Thầy giáo cho tôi biết: Nhà trường tổ chức hoạt động điều tra này là theo kiến nghị của một số vị phụ huynh Do Thái, họ muốn nhà trường phối hợp tích cực với gia đình trong quá trình giáo dục con em. Phụ huynh Do Thái trao đổi với thầy giáo rằng: “Muốn trẻ biết ‘trì hoãn sự thỏa mãn’, chúng ta không thể chỉ giảng đạo lý suông, mà phải cho trẻ thể nghiệm cuộc sống thực tiễn, gia đình và nhà trường cần kết hợp giáo dục trẻ thì mới mong có hiệu quả cao nhất.”
Hoạt động “tham quan một ngày của cha mẹ” giúp trẻ em hiểu rõ về hoàn cảnh gia đình, từ đó biết cảm thông hơn với công việc chăm lo cho gia đình của người lớn nên không có gì là xấu cả. Bản thân cha mẹ cũng cần thông báo cho trẻ biết về hoàn cảnh gia đình mình. Gia đình khá giả có thể cho trẻ hiểu chăm lo cho gia đình là việc không dễ dàng gì, còn những gia đình nghèo khó có thể cho trẻ hiểu người lớn duy trì cuộc sống vất vả ra sao. Làm vậy, con trẻ sẽ càng quý trọng cuộc sống hơn, yêu quý các thành viên trong gia đình hơn.
Sau khi tham gia hoạt động “tham quan một ngày của cha mẹ”, học sinh trong lớp con trai tôi đều chủ động thể hiện sự thấu hiểu và yêu thương cha mẹ theo cách riêng của mình: “Hôm nay mẹ đi làm về mệt, nên tan học con về nhà ngay, giúp mẹ rửa rau.” “Hôm nay là chủ nhật nhưng cha vẫn phải tới tòa soạn viết bài ạ? Con sẽ giúp cha dọn dẹp phòng sách…”
Vì muốn trẻ hiểu rằng “trì hoãn sự thỏa mãn” là một loại tinh thần trách nhiệm xã hội và cũng vì lo sợ trẻ sẽ đi vào con đường “quý tộc giả tạo”, nên phụ huynh Israel cực kỳ coi trọng giáo dục trì hoãn sự hưởng thụ. Nhiều người cha Do Thái giàu có liên tục sắp xếp cho con cái mình tham gia “trải nghiệm cuộc sống nghèo đói.” Sau hoạt động thực tế này, bọn trẻ có sự thay đổi hoàn toàn: “Thì ra, trên thế giới vẫn còn ít nhất hai triệu người phải đi ăn xin. Thật không thể tưởng tượng được rằng hằng ngày họ thiếu ăn đến thế! Hóa ra, cha nói phí sinh hoạt trong một năm của trẻ em ở những khu vực nghèo đói của châu Phi chỉ có 100 đô-la là đúng sự thật.”
Con trai tôi chơi rất thân với một người bạn cấp hai tên là John, cha cậu bé là một thương nhân có tiếng ở thành phố Tel Aviv nơi chúng tôi sinh sống. Người cha này khá thú vị, anh ta sở hữu nhiều ô tô hàng hiệu, vậy mà cuối tuần nào cũng kiên trì đưa con trai đi xe buýt, cho thằng bé quan sát cuộc sống vất vả bên ngoài xã hội. Có lần, John cùng con trai tôi chở túi hàng to bằng xe đạp, mang đi bán. Đúng lúc trời mưa tầm tã, bọn chúng trông thấy đằng xa có một chiếc ô tô đang tiến lại gần. Thật mừng vì đó là xe của cha John, nào ngờ chiếc xe lại chạy thẳng, đường ai nấy đi việc ai nấy làm, thằng bé vẫn đi đưa hàng, còn người cha vẫn đi làm việc của mình. Nếu John muốn thay đôi giày đá bóng cũ, cha thằng bé sẽ đề nghị nó mỗi tối rửa bát đũa một lần hoặc là đồng ý một nguyên tắc khen thưởng khác, đổi lấy đôi giày mới bằng sức lao động của mình. Cha mẹ thằng bé nói: Nếu con tôi đạt được thứ mình muốn một cách quá dễ dàng thì nó sẽ được nuông chiều thành hư, vì nó nghĩ rằng mình phải có được tất cả mọi thứ.
Tôi phân tích dụng ý của cha John cho con trai tôi nghe, thằng bé nói: “Mẹ ạ, con tin sau này nhất định John sẽ kế thừa rất tốt tài sản của gia đình cậu ấy, vì cha cậu ấy rèn giũa cậu ấy như vậy chính là khích lệ bản thân cậu ấy phấn đấu, chứ không ngồi không hưởng lộc.”
Lúc đó, tôi rất mừng vì cậu con trai của tôi mới học cấp hai đã hiểu được đạo lý này, đó cũng là căn nguyên ý chí phấn đấu sau này của thằng bé. Ngay đến con em nhà giàu cũng hiểu biết về xã hội, trải nghiệm cuộc sống gian khổ, chịu khó học tập từ nhỏ, vậy con em các gia đình bình thường còn cần phải biết phấn đấu hơn thế chứ?
Theo phụ huynh Do Thái, điều kiện kinh tế khá giả chưa chắc là chuyện tốt, họ quan niệm dù mình có giàu thế nào chăng nữa cũng không được để cho con quá ăn sung mặc sướng. Cũng tương tự như câu tục ngữ của người Trung Quốc: “Có gian nan vất vả, ngọc mới rũa được thành.”
Phụ huynh Israel thường trao đổi, đối thoại với con em mình để cho trẻ hiểu lý do vì sao cha mẹ trì hoãn thỏa mãn của chúng. Họ bảo trẻ: Nếu con thích chơi thì con cần phải có thời gian tự do để chơi đúng không. Con sẽ đạt được mong muốn của mình khi con thi vào trường điểm và có thành tích học tập xuất sắc. Sau này con có thể tìm được một công việc rất tốt, kiếm được rất nhiều tiền, đến lúc đó, con sẽ có nhiều thời gian vui chơi hơn và đồ chơi của con cũng đắt tiền hơn. Nhưng nếu con đi sai trật tự thì toàn bộ hệ thống sẽ không hoạt động bình thường, con sẽ có rất ít thời gian vui chơi và chỉ sở hữu một vài đồ tồi tệ, phần đời còn lại, dẫu con nỗ lực làm việc đến đâu cũng không còn kịp nữa rồi.
Hồi ở Thượng Hải, Huy Huy chưa bao giờ tận mắt nhìn thấy sân trượt tuyết. Sau này tới Israel, nhà chúng tôi ở vùng biên giới tiếp giáp giữa Israel và Li Băng, ở đó có một cái sân trượt tuyết duy nhất của Israel.
Vào kỳ nghỉ đông, Huy Huy háo hức muốn đi trượt tuyết, thằng bé nài nỉ: “Mẹ cho con đi trượt tuyết đi, tuyết sắp tan hết rồi.” Huy Huy chỉ muốn mọc thêm đôi cánh để bay đến ngọn núi phủ đầy tuyết trắng xa xa.
Từ đáy lòng mình, tôi bằng lòng cho thằng bé đi trượt tuyết vì phong cảnh ở đó rất độc đáo, có thể giúp bọn trẻ mở mang đầu óc. Hơn nữa, lúc đó, kinh tế gia đình nhà tôi cũng khấm khá hơn, hoàn toàn có khả năng chi trả khoản tiền vui chơi này của chúng. Nhưng tôi vẫn cố ý gây khó dễ, “Huy Huy, con rất muốn đi trượt tuyết phải không?”
“Vâng ạ!”
“Con có bằng lòng làm thêm mấy ngày ở bên đó để đổi lấy tiền đi trượt tuyết không?”
“Không thành vấn đề ạ!”
Tôi lái xe từ nhà đưa Huy Huy tới sân trượt tuyết mất khoảng nửa tiếng đồng hồ, trời rất lạnh, tôi hơi do dự, mặc dù tôi đã chuẩn bị găng tay dày cho Huy Huy, nhưng liệu thằng bé có chịu được cái lạnh này không?
Dường như đoán biết được tâm trạng của tôi, Huy Huy tỏ vẻ không sao để tôi yên tâm. Mấy ngày sau, tôi tới thăm Huy Huy và còn giúp thằng bé cùng các bạn nó chụp lại phong cảnh sân trượt tuyết mà chúng ao ước từ lâu.
“Mẹ, con nhìn thấy núi tuyết đẹp lắm!” Chóp mũi Huy Huy lạnh đến ửng đỏ. Công việc mà nó đảm nhiệm ở sân trượt tuyết rất vất vả. Công việc quét dọn phòng ở có vẻ nhẹ nhàng hơn song nó lại khăng khăng từ chối, vì nếu làm việc trong phòng, nó sẽ không nhìn thấy núi tuyết đẹp mê hồn ngoài kia.
Huy Huy đổi lấy việc đi trượt tuyết bằng sức lao động của mình, nó thấy rất đáng giá. Vả lại, trong sân trượt tuyết có rất nhiều người thành công lui tới nghỉ ngơi, họ đổi lấy những phút giây hưởng thụ cuộc sống bằng sự siêng năng và cố gắng của mình, hiển nhiên điều này cũng khích lệ ý chí của Huy Huy. Niềm vui có được từ đôi tay lam lũ của chính mình mới là niềm vui đích thực, thoải mái và dễ chịu. Đừng lo đôi bàn tay mình quá nhỏ bé, vì chỉ cần bạn chịu khó cày bừa thì càng ngày bàn tay ấy càng có sức mạnh, nó sẽ nuôi dưỡng ước mơ của bạn, rồi một ngày bạn sẽ được vụ mùa bội thu.
Khi Du Mẫn Hồng, Hiệu trưởng trường Tân Phương Đông mới nhắc đến con mình, ông cũng nói đến tính tất yếu của giáo dục “trì hoãn sự thỏa mãn”, “không được để cho con cái dễ dàng vòi vĩnh bạn. Trước khi mua đồ cho con, tôi sẽ phân tích cho nó hiểu thứ nó muốn mua có phù hợp hay không, nếu không phù hợp thì cương quyết không mua, còn nếu phù hợp thì tôi cũng không mua cho nó một cách dễ dàng. Nhất định tôi sẽ bảo con hoàn thành một nhiệm vụ nào đó rồi mới mua đồ cho nó. Ở lớp con gái tôi, mỗi cháu đều có một chiếc máy tính xách tay, tôi không mua cho con cũng không được. Vậy là tôi bảo con bé, chắc chắn cha sẽ mua máy tính cho con, nhưng con phải hiểu rằng không có cái gì từ trên trời rơi xuống, bây giờ con đã lớn rồi, con phải bỏ sức lao động của mình ra để có được thứ mình muốn. Nếu như con đọc thuộc lòng ba mươi bài viết khích lệ ý chí bằng tiếng Anh, cha sẽ mua máy tính cho con ngay. Kết quả chưa đến hai tuần, con tôi đã đọc thuộc làu, nó có được chiếc laptop đúng như mong muốn. Cách giáo dục như vậy không những giúp con cái hiểu được đạo lý có làm mới có hưởng, mà còn giúp chúng biến ham muốn thành động lực làm việc”.
Những lời khích lệ như “dù nghèo thế nghèo nữa cũng không được để nghèo giáo dục, dù khổ thế khổ nữa cũng không được để con khổ” đã ăn sâu vào tâm hồn của các bậc phụ huynh Trung Quốc. Nhưng người đi ngược lại mong muốn ban đầu của câu nói này lại là bản thân những người làm cha làm mẹ. Trong một số gia đình khá giả ở Trung Quốc, các bậc cha mẹ luôn chiều theo ý con, con cái muốn gì được nấy. Con nhìn thấy một cái máy chơi game cầm tay (Psp) hoặc Ipad, phụ huynh không mua cho thì nó nhất định không chịu đi, cuối cùng không làm thế nào được, phụ huynh đành phải mua cho con, đó rõ ràng là con cái “trấn lột” cha mẹ. Còn có phụ huynh tiếc tiền, không nỡ mua hàng hiệu cho mình nhưng lại xả láng mua hàng hiệu đáp ứng yêu cầu của con và còn ra sức lấy lòng con: “Cục cưng của mẹ, đây là giày Nike số lượng sản xuất có hạn, 1500 tệ một đôi, con xem mẹ yêu con chưa nào.”
Đáng nói hơn là, cùng với việc các bậc cha mẹ Trung Quốc giàu có thỏa mãn quá mức ham muốn của con, các bậc cha mẹ có điều kiện kinh tế bình thường, thậm chí còn túng bấn cũng đua nhau thỏa mãn trước hoặc thỏa mãn tức thời ham muốn của con.
Cách đây không lâu, tôi đọc được một bài báo như sau: Ở Sơn Đông có một cặp vợ chồng từ nông thôn lên thành thị kiếm sống bằng nghề nhặt rác. Bản thân họ nhịn ăn nhịn tiêu, dành dụm tiền mua một cái máy vi tính hơn 3000 tệ cho cậu con trai, đáp ứng đòi hỏi của thằng bé. Nhưng từ khi có máy vi tính, ngày nào thằng bé cũng cắm đầu chơi điện tử, không muốn đi học nữa.
Không ít phụ huynh trách mắng trẻ con bây giờ không hiểu cha mẹ, không biết thương cha mẹ, nhưng thử hỏi họ có từng nghĩ, khi họ hy sinh cho con, họ có dạy nó hiểu những nỗi nhọc nhằn, vất vả trong cuộc sống của cha mẹ hay không?
Khác với phụ huynh Do Thái thường dẫn dắt con em mình “tham quan một ngày của cha mẹ”, phụ huynh Trung Quốc luôn cho rằng hoàn cảnh gia đình là chuyện riêng của người lớn, là khu vực cấm của trẻ em. Dù họ có khổ sở, mệt mỏi, tủi thân bao nhiêu chăng nữa, thì cũng không thể để cho con biết, không được để con có gánh nặng tư tưởng làm ảnh hưởng tới thành tích học tập. Họ không để cho con ăn mặc kém bạn kém bè, vì sợ con bị chúng bạn kỳ thị lại sinh ra tâm lý tự ti. Họ gánh vác tất cả mọi việc. Vẫn biết hành động đó xuất phát từ sự dâng hiến và hy sinh cao cả của người làm cha làm mẹ, nhưng con trẻ thiếu hiểu biết về hoàn cảnh gia đình sẽ làm ngơ trước sự lao động vất vả của cha mẹ từ lúc mặt trời mọc đến lúc mặt trời lặn. Trẻ được thỏa mãn quá mức trong một thời gian dài sẽ hình thành nhận thức sai lầm rằng, những gì cha mẹ làm cho mình đều là lẽ hiển nhiên, từ đó sinh ra tâm lý ỷ lại, chây lười.
Tại sao ngày nay Trung Quốc lại xuất nhiều nhiều “nô lệ” của con cái đến vậy? Chỉ cần con đưa ra yêu cầu, lúc nào phụ huynh Trung Quốc cũng sẵn lòng đáp ứng nguyện vọng. Khổ nỗi, trẻ con lại chưa có nhận thức đầy đủ về tiền bạc. Những ý nghĩ lệch lạc kiểu như, “bòn tiền từ túi cha”, “tiền là do ngân hàng phát cho” không phải là điều đáng buồn về con trẻ, mà là điều đáng buồn cho cách giáo dục của các bậc cha mẹ Trung Quốc.
Cuộc sống “tình nguyện” của tôi.
Một người bạn của tôi kể về cô con gái rượu của anh ta như sau: “Tuy điều kiện kinh tế nhà tôi không tồi, nhưng tôi vẫn luôn muốn dạy con tiết kiệm, chỉ có điều con bé chẳng có chút khái niệm nào về quản lý tài sản và tiết kiệm cả. Thời gian đầu ở trường nội trú, mỗi tuần con gái tôi xài hết 300 tệ, làm tôi nổi điên lên. Một dịp Tết, khách khứa ra vào nhiều, mẹ tôi quên khóa cửa, kết quả là có kẻ trộm lẻn vào nhà lục lọi ba lô của con bé, lấy tiền mừng tuổi ở bên trong, rồi quẳng chiếc ba lô chỏng gọng ngoài cầu thang. Bị mất mấy trăm tệ nhưng con tôi không xót, vẫn dửng dưng như không, nó không biết cha mẹ kiếm tiền chẳng dễ dàng gì.”
Ví dụ về một chuyện nhỏ như đi ăn nhà hàng chẳng hạn, ăn ngon là một cách hưởng thụ, nhưng phụ huynh cần cho trẻ hiểu muốn thưởng thức một bữa ăn ngon, con cần phải bỏ sức lao động ra. Lao động trước hết là để có tiền mua thực phẩm, sau đó là tự mình chế biến thức ăn, cần phải đổ nhiều mồ hôi công sức vào đó thì mới có được đồ ăn cho vào miệng. Đó chính là ý nghĩa của câu “khổ trước sướng sau.” Trẻ quen cơm bưng nước rót chẳng những không hiểu được đạo lý “vất vả đổi lấy hưởng thụ”, mà còn hiển nhiên cho rằng “chỉ cần gọi món, thức ăn ngon sẽ tự động được bưng lên. Chỉ cần đưa ra yêu cầu, là sẽ có được bất kỳ sự hưởng thụ nào mà không phải trả giá bằng sự cố gắng vất vả.” Như vậy rất có hại cho sự phát triển của trẻ.
“Thành công do cần kiệm, thất bại do xa xỉ.’’ Tuy hiện nay chúng ta hoàn toàn có khả năng cung cấp cho trẻ một cuộc sống sung túc, thoải mái hơn, nhưng cũng cần hiểu rõ một điều, cuộc sống quá đầy đủ không đem lại kỹ năng cần thiết và sự trưởng thành cho trẻ, trái lại còn bào mòn nhiệt huyết, lý tưởng và ý chí phấn đấu của chúng, giống như cây tùng quen lớn lên trên mảnh đất khô cằn, nếu ở mảnh đất màu mỡ cây sẽ thiếu đi dáng vẻ kiên cường mạnh mẽ.
Cho nên, để thực hiện tâm nguyện “mong con trai thành rồng”, “mong con gái thành phượng”, vào những lúc thích hợp, chúng ta cần “giả nghèo”, “giấu giàu”, làm thầy huấn luyện tâm lý của con cái, dạy trẻ biết nhẫn nại để chúng hiểu thế giới này không dành riêng cho một mình chúng và chúng không thể dễ dàng có được thứ mình muốn.
Không có người cha người mẹ nào là không yêu thương con cái mình, nhưng tình yêu đó cần phải có chừng mực, có nguyên tắc và có phương pháp. Cha mẹ phải làm chủ tình cảm của mình, kiềm chế lòng nhiệt tình và sự xúc động mù quáng. Một số cha mẹ, nhất là những bậc cha mẹ trẻ thường thiếu “chừng mực” khi cư xử với con. Họ thường “thỏa mãn trước”, “thỏa mãn quá mức”, “thỏa mãn tức thời” yêu cầu của con cái, cứ tiếp tục như vậy, chắc chắn trẻ sẽ hình thành thói quen xấu, được chiều thành hư. Chẳng lẽ đó là những gì phụ huynh kỳ vọng ở con em mình? Tôi nghĩ không phải vậy!
Chúng ta cần rèn luyện kỹ năng “trì hoãn thỏa mãn” cho con cái trong thời gian dài, không thể thực hiện trong chốc lát. Các bậc phụ huynh nhất định phải để trẻ có không gian thích nghi với việc “trì hoãn thỏa mãn.” Phụ huynh tuyệt đối không thể yêu con một cách mù quáng, cái gì cũng có thể cho con, mà cần dứt khoát từ chối mọi đòi hỏi quá đáng của con. “Trì hoãn thỏa mãn” là phương pháp giáo dục khoa học về tâm lý học trẻ em, nó nhấn mạnh đến việc cha mẹ tôn trọng quy luật phát triển tự nhiên và quy luật phát triển tâm lý của con, đồng thời kiểm tra độ vững vàng về tâm trí của cha mẹ.
Nghệ thuật “trì hoãn thỏa mãn”
1. Nắm bắt thời gian và cách thức trì hoãn sự thỏa mãn dựa vào từng độ tuổi của con
Đối với trẻ từ một đến hai tuổi, cha mẹ nên thỏa mãn tất cả các nhu cầu tâm sinh lý của con. Khi con có những biểu hiện thật sự vô lý, cha mẹ chỉ trì hoãn việc thỏa mãn nhu cầu của con trong khoảng thời gian được tính bằng giây, tốt nhất là không nên vượt quá một phút. Từ hai tuổi trở đi, trẻ bắt đầu có ý thức về bản thân, chúng hiểu được một số đạo lý người lớn giảng giải, cơ bản hiểu rõ hàm nghĩa của chữ “đợi.” Lúc đó, phụ huynh phải có ý thức cho con trải nghiệm nhiều hơn. Thời gian trì hoãn sự thỏa mãn cũng có thể kéo dài từ mấy phút đến một hai ngày. Lên ba tuổi, trẻ hiểu đạo lý hơn, phụ huynh có thể kéo dài thời gian trì hoãn thỏa mãn.
2. Giải thích rõ lý do trì hoãn sự thỏa mãn
Phụ huynh cần giảng giải đạo lý cho con cái hiểu rõ lý do họ không thể đáp ứng yêu cầu của con ngay lập tức. Ví dụ, con muốn chơi xích đu, cha mẹ nên nhẹ nhàng bảo con: “Xích đu là đồ chơi công cộng, con cần xếp hàng đợi đến lượt mình thì mới được chơi thêm lần nữa”.
3. Bắt đầu trì hoãn thỏa mãn từ một phút
Phụ huynh đừng hy vọng lần đầu thực hiện trì hoãn thỏa mãn, con cái sẽ chờ đợi những hai mươi phút, chúng ta phải tuân theo nguyên tắc tiến dần từng bước nhỏ. Thời gian trì hoãn lần đầu không được quá lâu, nếu không con cái sẽ cảm thấy chán nản, từ bỏ mục tiêu và niềm tin theo đuổi.
4. Đừng quá quan tâm đến con khi nó đang phải chờ đợi
Trì hoãn sự thỏa mãn là một hành vi tự hạn chế, nhưng khi trẻ còn nhỏ, cha mẹ cần phải thường xuyên đặt ra quy tắc thì chúng mới có thể trì hoãn thỏa mãn các nhu cầu của mình. Sau này lớn hơn, con cái sẽ biết tự đôn đốc bản thân, cha mẹ không nên để con cảm thấy cha mẹ đang “theo dõi” chúng.
5. Trì hoãn thỏa mãn bằng phương pháp trao đổi
Trao đổi cũng là một trong những cách hay của phương pháp trì hoãn thỏa mãn. Đợi đến khi trẻ lớn hơn, cha mẹ có thể giao ước với con, nếu con muốn có đồ chơi mới, thì hằng ngày con cần phải tích lũy “sao năm cánh” để trao đổi. “Sao năm cánh” là “phần thưởng” cha mẹ dành cho con khi chúng có những biểu hiện tốt. Thông thường sau khi con tích lũy đến năm lần hoặc mười lần, cha mẹ sẽ đáp ứng yêu cầu của con. Quá trình con tích lũy “phần thưởng” cũng là một kiểu chờ đợi.
6. Lạnh nhạt trước hành vi khóc lóc vô lý của con
Có những đứa trẻ, khi cha mẹ không thể thỏa mãn tức thời yêu cầu của mình, chúng sẽ chống đối bằng cách kêu khóc ầm ĩ, những lúc như vậy cha mẹ nhất định phải tỏ ra lạnh nhạt với con, tỏ rõ thái độ cương quyết của mình. Cha mẹ cần cho trẻ hiểu, trong cuộc sống có những thứ không phải con cứ muốn là có ngay lập tức. Khi trẻ nhận thấy khóc lóc cũng không giải quyết được chuyện gì, chúng sẽ thử làm theo ý muốn của cha mẹ là chờ đợi, đạt được thứ mình muốn thông qua sự cố gắng của bản thân.
7. Đừng keo kiệt lời khen, hãy thỏa mãn nhu cầu về mặt tình cảm của con để chúng cảm nhận tình yêu thương vô bờ của cha mẹ
Khi trẻ chấp nhận trì hoãn thỏa mãn, cha mẹ phải kịp thời khen ngợi, nhằm khích lệ những hành vi tốt đẹp của con. Khi trẻ giúp cha mẹ lau sàn nhà, rửa bát và có được đồ chơi chúng ao ước bấy lâu, cha mẹ có thể khen “con yêu lao động, thế là ngoan”; khi con xếp hàng luân phiên chơi cùng các bạn nhỏ khác, cha mẹ có thể khen: “Con thật lịch sự.” Qua những lời khen ngợi của cha mẹ, trẻ cảm thấy sự cố gắng của mình được công nhận và sẽ được thỏa mãn về mặt tinh thần.
----
Có lần tôi đi khám răng ở bệnh viện trung tâm Tel Aviv, tình cờ gặp một vị phụ huynh lớp con gái tôi cũng đưa cô con gái sáu tuổi của mình đến đây, hai cha con đang đứng đợi ngoài sảnh. Đợi được một lúc, cháu bé giãy giụa đòi đồ uống. Cha cháu tiện tay lấy một cốc nước lọc miễn phí từ máy bán hàng tự động ở bên cạnh, đặt vào tay con gái. Tất nhiên không phải là người cha này không mua được đồ uống cho con, vì máy bán hàng tự động đang bán một tệ một cốc Cocacola hoặc nước chanh; hay là anh ta quá nghèo chăng? Hoàn toàn không phải vậy, công ty cung cấp dụng cụ thể thao của anh ta nằm ở trung tâm thành phố nơi chúng tôi sinh sống, hiện đang kinh doanh rất tốt.
Vậy, rốt cuộc vì nguyên nhân gì người cha này lại hành động như vậy? Tôi nhớ, câu trả lời của anh ta là nước lọc cũng có thể giải khát được rồi, không cần tốn tiền mua đồ uống khác. Chúng ta không nên cho con cái hưởng thụ đời sống vật chất quá cao ngay từ khi chúng còn nhỏ. Quan niệm của người cha này đại diện cho cách nghĩ của hầu hết các bậc phụ huynh Do Thái.
Người Do Thái cho rằng, ham muốn của con người là vô hạn, nhưng chúng ta chỉ có thể thỏa mãn được rất ít, còn vô số ham muốn khác thì vĩnh viễn không thể đáp ứng được. Chính vì vậy, họ muốn con em mình hiểu: Phạm vi hưởng thụ của mỗi người đều có giới hạn, bỏ ra một đồng thì phải biết phát huy hết giá trị của một đồng ấy. Dù con có bao nhiêu tiền đi nữa cũng tuyệt đối không được mua những thứ không cần thiết và không phù hợp với mình. Còn nếu con muốn thỏa mãn những mong muốn xa xỉ hơn, thì con bắt buộc phải có điều kiện sống tốt hơn nữa dựa vào sự nỗ lực của chính mình, chứ không thể mượn tay người khác.
Cũng theo người Do Thái, cha mẹ khéo léo từ chối những đòi hỏi không hợp lý của con mới thể hiện tình yêu thương con cái sâu sắc, còn nếu cứ một mực chiều theo và thỏa mãn mọi yêu cầu của con, chỉ là nuông chiều con mà thôi. Nuông chiều không phải là yêu thương, nó thực chất là “hại” con dưới vỏ bọc “yêu” con. Khi con trẻ đưa ra các đòi hỏi, phụ huynh cần xử lý yêu cầu theo từng trường hợp cụ thể của con mình, nếu là yêu cầu không hợp lý, phụ huynh cần biết từ chối một cách hiệu quả. Chỉ những vị phụ huynh thất bại mới không biết từ chối đòi hỏi của con, hấp tấp đáp ứng những yêu cầu đó.
Ở lớp múa, con gái tôi có một người bạn nhỏ tên là Sasa, nhà cô bé rất giàu. Một lần con gái tôi nhận lời mời đến nhà bạn chơi, khi trở về con bé mang theo nhiều cảm xúc: “Mẹ à, nhà Sasa là một tòa biệt thự to đùng, đồ dùng trong nhà cực kỳ cao cấp. Nhưng, phòng của Sasa bé tí tẹo, hơn nữa, đồ dùng bên trong đều rất cũ kỹ, không hợp thời.” Tôi hỏi con gái tại sao lại vậy, con bé trả lời, “Sasa nói với con là, cha mẹ bạn ấy rất yêu thương bạn ấy, họ sẽ làm hết sức mình tạo điều kiện học tập và phát triển tốt nhất cho bạn ấy, nhưng cũng chính vì yêu thương bạn ấy nên họ mới không cho bạn ấy điều kiện sống sung sướng nhất. Bởi vì bạn ấy cần và cũng có thể đạt được điều kiện sống thật tốt dựa vào sự cố gắng của chính mình”.
Câu chuyện cha mẹ Sasa khéo léo từ chối yêu cầu của con đã khắc sâu sự khác biệt giữa hai nền văn hóa giáo dục của Trung Quốc và Israel, đồng thời tạo lửa quyết tâm học hỏi kinh nghiệm giáo dục gia đình của người Do Thái trong tôi.
Hồi đó, tôi đang gặp phải nhiều vướng mắc trong vấn đề nuôi dạy con gái, vì không đồng tình với câu tục ngữ “nghèo nuôi con trai, giàu nuôi con gái.” Chính quan niệm giáo dục của cha mẹ Sasa đã củng cố cách nghĩ của tôi, đó là: Nuôi con gái trong giàu sang từ lúc nó còn nhỏ, sau này lớn lên khi gặp trắc trở trong cuộc sống nó phải làm sao? Làm việc gì cũng đều phải có giới hạn, cha mẹ cần giảng giải cho con gái tất cả các nguyên tắc hoặc một số nguyên tắc nhất định. Tương tự như các bé trai, các bé gái cũng gặp phải muôn vàn khó khăn trở ngại trong quá trình phát triển. Từ thuở nhỏ, trên con đường học vấn, không phải vì bạn là nữ giới nên nhà trường hạ thấp điểm xét tuyển so với nam giới; thi rớt vì kém một điểm đều phải ngậm ngùi tiếc nuối. Đến khi bước ra xã hội, môi trường cạnh tranh khốc liệt, đối thủ vô tình, tuyệt đối sẽ không thông cảm hoặc cho bạn một lối thoát vì bạn là nữ giới. Nhất là sau khi bước vào cuộc sống hôn nhân, những cô gái con nhà giàu quen được thỏa mãn mọi mặt, không biết làm ăn, không am hiểu thế sự, làm sao đối diện với cuộc sống thực tế đây?
Tôi từng từ chối một số đòi hỏi của cô con gái, trong đó có chuyến đi nghỉ ở Biển Đỏ.
Vào học kỳ cuối năm 2002, Muội Muội bắt đầu kỳ nghỉ hè, tôi muốn con bé mở mang tầm mắt nên cho nó cùng tham gia một đoàn du dịch tới Biển Đỏ.
Mùa hè, trời nóng bức, khó chịu, tôi không buồn đi đâu, bèn ngồi ở bậc tam cấp hóng mát cùng một vài người trong đoàn.
Một mình con gái tôi tới quầy cà phê dưới khách sạn, uống cà phê.
Một lúc sau, một người cùng đoàn bước tới bậc tam cấp, cùng ngồi hóng mát với chúng tôi, cô ấy nhận ra Muội Muội, biết nó là con gái tôi. Trông thấy tôi, cô ấy buột miệng nói: “Ơ, vừa nãy em uống cà phê ở dưới quầy khách sạn, em thấy con gái chị cho người phục vụ tận 10 Euro.” Cà phê trong khách sạn có giá 10 Euro một cốc, sao con bé lại cho số tiền ngang với tiền cà phê? Tôi hơi khó hiểu, nhưng chưa vội tra hỏi con gái.
Giờ nghỉ ngày hôm sau, Muội Muội vẫn muốn xuống quầy uống cà phê. Tôi lẳng lặng đi theo con bé, tìm hiểu đầu đuôi sự việc.
Con bé tới quầy cà phê, vừa ngồi vào chỗ, một nam nhân viên phục vụ điển trai đi đến bên cạnh con bé, chào hỏi rất ân cần, nhiệt tình và còn bắt chuyện với nó một lúc. Tôi im lặng quan sát con gái, phát hiện ra nó boa cho nam nhân viên này 10 Euro khi anh ta chuẩn bị đi.
Sau khi con gái trở về phòng khách sạn, tôi không sừng sộ lên giáo huấn nó, tôi hiểu con bé đã dậy thì, nó muốn xây dựng hình ảnh một cô gái lịch thiệp và tôn nghiêm trước mặt nam nhân viên phục vụ đó.
Tôi nhẹ nhàng hỏi con gái: “Muội Muội, mẹ nghe nói con boa cho người phục vụ quầy cà phê rất nhiều tiền à?”
Con bé không lên tiếng. Tôi kéo bàn tay nhỏ nhắn của nó: “Muội Muội, như thường lệ, tiền boa là 10% giá thành. Nếu con cảm thấy thái độ phục vụ của họ rất nhiệt tình, chu đáo, không dám rút ra 10%, vậy thì con có thể thưởng thêm khoảng một hai Euro. Cuộc sống của chúng ta không quá giàu sang, không thể lãng phí như thế được con ạ. Phẩm hạnh của một người không được đánh đổi bằng tiền như vậy. Mẹ hy vọng việc con làm thật sự thông minh.”
Dù tốn nhiều lời, nhưng tôi kiên trì không nổi nóng, không giận dữ, tôi chỉ muốn con gái mình hiểu: Tại sao con bé không nên làm việc này. Tôi biết, con cái ở thế yếu nên rất dễ kích động, nếu tôi nặng lời quát mắng, con bé sẽ phản ứng gay gắt, điều đó sẽ khiến nó cảm thấy tủi thân, bất mãn. Lần sau gặp lại chuyện này, mẹ con tôi vẫn lại căng thẳng. Nên, khi nhìn ánh mắt của con, tôi hiểu mình cần tôn trọng tâm trạng con bé, đồng thời giảng giải cặn kẽ đạo lý cho nó hiểu, sau này không phải nhắc lại chuyện này nữa.
Hai mẹ con tôi nói chuyện, trao đổi mất một buổi tối. Trong chuyến du lịch ngày hôm sau, chúng tôi đi tham quan một khách sạn bảy sao nổi tiếng. Nhìn cách bài trí khách sạn xa hoa lộng lẫy, Muội Muội tựa vào vai tôi, thủ thỉ: “Mẹ đợi sau này con trưởng thành, có thể sống bằng sức lao động của mình, con sẽ mời mẹ tới những khách sạn như thế này nghỉ ngơi.”
“Ừ! Mẹ tin sẽ có ngày như vậy!” Lời con gái nói như một làn gió mát thổi vào lòng tôi. Tôi thật sự cảm thấy rất an ủi vì không ngờ cô con gái mới lớn lại hiểu mẹ đến vậy. Quả nhiên, sau này tôi không phải nhắc lại chuyện này nữa, giữa hai mẹ con tôi cũng không còn khúc mắc gì, hơn nữa rất ít khi con bé có những việc làm tương tự như vậy.
Đôi khi, muốn từ chối yêu cầu của con cái, cha mẹ cũng cần tạm nhân nhượng chúng vì lợi ích lâu dài, lùi một bước để tiến ba bước. Nhất là khi cư xử với con cái ở độ tuổi dậy thì.
Một ngày cuối tuần tôi bảo con gái: “Muội Muội, mẹ con mình đi hiệu sách chọn mấy cuốn từ điển nhé.” Tôi rất muốn con bé đi cùng tôi tới hiệu sách của Tel Aviv một chuyến. Nhưng con bé trả lời: “Không được đâu mẹ, con muốn đi dạo phố mua quần áo trước.” Lúc này Muội Muội học trung học, con bé đang ở tuổi thích làm điệu.
Khi đó, tôi lùi một bước, cùng con gái đi mua sắm trước, quyền uy và yêu cầu của người làm mẹ phải gác sang một bên.
Chúng tôi tới trung tâm mua sắm của thành phố Tel Aviv, lần lượt ghé vào các gian hàng thử quần áo, Muội Muội mặc thử mấy cái áo hai dây bắt mắt. Mặc dù tôi không tán thành con bé mua mấy bộ quần áo kiểu này, nhưng tôi vẫn ngồi im trên ghế sô pha, quan sát nó. Con bé vừa mặc thử quần áo, vừa lén nhìn sắc mặt của tôi. Đi dạo trung tâm mua sắm cả một ngày trời làm lỡ việc tới hiệu sách, nhưng tôi kiềm chế sự khó chịu trong lòng, từ đầu đến cuối, vẫn kiên nhẫn cùng con gái thử quần áo. Tôi nghĩ: “con bé đang thăm dò sự nhẫn nại của bà mẹ già này đây mà.” Giác quan thứ sáu của người mẹ mách bảo tôi vậy!
Sáng sớm hôm sau, Muội Muội vừa ngủ dậy đã chạy đến trước mặt tôi, vui vẻ nói: “Mẹ ơi, hôm nay mẹ con mình đi hiệu sách nhé, hay là mẹ muốn đến chỗ nào khác, con sẽ đi cùng mẹ.” Con gái tôi trưởng thành trong môi trường giáo dục gia đình “khéo léo từ chối sự thỏa mãn”, khi “lùi để tiến” tôi đã xoay chuyển được tình thế, thôi thúc con gái tự xem xét lại yêu cầu của mình, từ giây phút ấy con bé đã trưởng thành hơn.
Cũng có người bạn hỏi tôi: “Vào thời điểm đó, quán cơm Trung Quốc của nhà bà đã kinh doanh hiệu quả và đem lại lợi nhuận cao, sao phải gây khó dễ cho con bé? Bà không sợ làm tổn thương tình cảm mẹ con sao?”
Tôi cho rằng, chính vì thu nhập gia đình tăng lên, nếu không nâng cấp quan niệm giáo dục gia đình, các bậc cha mẹ sẽ vô tình làm hại con mình. Nếu tôi làm một người mẹ sẵn sàng đáp ứng tất cả các yêu cầu của con, tạo cho con những thói hư tật xấu như chỉ biết đòi hỏi, không biết cảm ơn, không biết trân trọng, dẫu con có cho tôi là người mẹ yêu thương nó nhất trên đời, thì đó cũng vẫn là sự thất bại trong cách dạy con của tôi, là “lấy tình yêu mua sai lầm” và đi ngược lại với tâm huyết của mình.
Những lúc tụ tập với bạn bè, chúng tôi thường dành phần lớn thời gian để nói chuyện về con cái. Một người bạn cũ của tôi có cậu con trai mới mười lăm tuổi, trên người thằng bé mặc toàn hàng hiệu, trong khi cha mẹ ăn mặc khá giản dị. Có lần, tôi đi mua sắm cùng gia đình ông bạn ấy, vào trong cửa hàng chuyên bán hàng hiệu Nike, cậu ấm nhà họ nũng nịu nói: “Con chỉ đi được giày Nike thôi, đi giày này chân con mới không bị đau.” Mẹ thằng bé lập tức nói với nhân viên bán hàng: “Phiền cô lấy cho chúng tôi đôi tốt nhất.” Con gái một người họ hàng của tôi tham gia buổi tiệc sinh nhật của bạn học cùng lớp, nó muốn cha mẹ giúp mình chuẩn bị món quà đắt đỏ, vì các bạn khác đều tặng những món quà rất đắt tiền: túi thể thao hàng hiệu, mỹ phẩm nhập khẩu, thẻ tập thể dục… Đó là hệ quả của việc một số trẻ coi mình có nhiều hay ít bạn tới chúc mừng sinh nhật, độ nặng nhẹ của những món quà nhận được là tiêu chí đánh giá mình có “thể diện” hay không.
Không có gì là đáng trách khi các bậc cha mẹ muốn đáp ứng đòi hỏi của con cái, chỉ có điều rất nhiều những ví dụ về sự thất bại của giáo dục gia đình đều xuất phát từ căn nguyên phụ huynh thỏa mãn quá mức nhu cầu của trẻ. Họ cho rằng chỉ có đáp ứng tất cả mong muốn của con mới chứng tỏ là họ yêu thương con cái. Nhận thức sai lầm này khiến không ít phụ huynh đi vào vòng luẩn quẩn. Họ thỏa mãn mong muốn của con để cho con vui vẻ, nhưng khi ham muốn của con tăng lên chóng mặt, họ lại phải đầu tư thêm nhiều thứ thì mới mong có thể đáp ứng được yêu cầu của con. Trên thực tế, quá theo đuổi hưởng thụ vật chất, ngược lại sẽ làm con cái bị tổn thương, vì từ nhỏ cha mẹ đã truyền cho con những tư tưởng sai lệch, khiến chúng lầm tưởng bản thân mình sẽ mãi được thỏa mãn trước, thỏa mãn quá mức và thỏa mãn vô hạn. Điều đó làm ảnh hưởng tới cách nhìn của con cái về người khác, về xã hội và về thế giới trong suốt cuộc đời chúng.
Người xưa nói: “Con hư tại mẹ.” Đứng trước những đòi hỏi của con cái, các bậc phụ huynh cần phải biết phán đoán đúng sai, kiên quyết từ chối yêu cầu vô lý. Học làm người cha người mẹ tốt đã khó, học làm người cha người mẹ “tàn nhẫn” lại càng khó hơn. Trong một siêu thị đông người qua lại, con cứ đứng lỳ ở quầy bánh kẹo, không ngừng gào khóc; bạn bè hay họ hàng tới nhà làm khách, con lăn đùng ngã ngửa ra nhà, khóc lóc om sòm… Gặp những tình huống như vậy, các bậc cha mẹ sẽ phản ứng thế nào? Phụ huynh bắt buộc phải nói “không” với con em mình. Phần lớn trẻ em hiện nay đều là con một. Chính sự dung túng và nuông chiều của cha mẹ đã tạo cho chúng tính buông thả, tự coi mình là trung tâm. Trước những yêu cầu ngày càng quá đáng cùng với tính cách ngày càng ngỗ ngược của con trẻ, không nỡ nói “không” với con trở thành một vấn đề nan giải, làm phiền não mỗi vị phụ huynh. Nhưng vì sự phát triển bền vững của con em chúng ta, các bậc cha mẹ hãy nhẫn tâm nói “không”, tuyệt đối không được chậm trễ.
Đột nhiên bị cha mẹ từ chối yêu cầu, trẻ sẽ có những biểu hiện thường thấy như cáu gắt, nhịn ăn, khóc lóc. Lúc này đây, một số cha mẹ mềm lòng sẽ thỏa hiệp với con, đáp ứng yêu cầu của con, kỳ thực làm vậy là không thể được: Sau này cha mẹ càng khó từ chối yêu cầu của con, dần dà không thể từ chối nổi. Vì vậy, vào lúc thích hợp, việc cha mẹ nên làm là tỏ rõ thái độ cứng rắn, phớt lờ trẻ, nhất quyết từ chối đòi hỏi vô lý của chúng.
Tất nhiên, nói “không” theo phương pháp sai lầm hoặc nói “không” trong hoàn cảnh không thích hợp thì cũng vô dụng như không nói gì. Điểm quan trọng ở đây là phụ huynh cần phải biết nói “không” với con cái trong thời điểm nào và nói theo cách nào.
Trẻ em bây giờ trưởng thành sớm hơn so với chúng ta thời trước, chúng biết thăm dò ý tứ người lớn qua lời nói và sắc mặt, chúng hiểu rất rõ cha mẹ là chỗ dựa quan trọng nhất của mình. Nên nếu cha mẹ thẳng thừng từ chối yêu cầu của trẻ, chúng sẽ cảm thấy rất khó chấp nhận và bắt đầu hoài nghi hay là cha mẹ không yêu mình nữa. Như vậy sẽ ảnh hưởng không tốt tới tâm hồn trẻ. Cha mẹ cần nghĩ cách thay đổi sự chú ý của con cái để cho chúng hiểu rằng, chúng ta không mua đồ cho chúng không có nghĩa là chúng ta không yêu thương chúng. Đồng thời chúng ta cũng cần dạy con cách đưa ra mong muốn của mình. Phải để trẻ hiểu rằng, chỉ có cách thỉnh cầu, thương lượng, cha mẹ mới có thể đáp ứng yêu cầu của con. Còn một khi con ăn vạ, phá bĩnh, khóc lóc, vòi vĩnh thì chẳng những cha mẹ không thể dễ dàng chấp thuận yêu cầu của con, mà còn nghiêm khắc phê bình.
Trước sau tôi luôn lấy “trì hoãn sự thỏa mãn” làm quan điểm chủ đạo trong quá trình nuôi dạy ba đứa con, và bọn trẻ cũng đánh giá lẫn nhau theo tiêu chí này.
Dĩ Hoa tổ chức tọa đàm “Đến với Trung Quốc” ở trường học, mỗi người bỏ ra 10 agorot mua vé vào cửa nghe tọa đàm đều được nếm thử nem rán chính hiệu của gia đình chúng tôi. Cân nhắc đến giá thành của món ăn, Dĩ Hoa nhờ Huy Huy cắt mỗi cái nem rán thành mười phần, xếp ngay ngắn vào trong lòng chiếc đĩa điểm tâm nhỏ. Buổi tọa đàm đó, Dĩ Hoa tiếp đón tất cả hai trăm khán giả, vé vào cửa thu về 2000 agorot. Ngoài 500 agorot nộp cho nhà trường làm phí thuê địa điểm, Dĩ Hoa còn dư 1500 agorot. Về sau Dĩ Hoa liên tục kiếm được những khoản thu nhập không nhỏ dựa vào sáng kiến của mình, sau khi mua đủ loại quà cáp cho em trai và em gái, thằng bé bắt đầu đua đòi dùng hàng hiệu như mua quần jean Levis.
Thấy con trai mặc toàn hàng hiệu, tôi kể cho nó nghe Chuyện của nhà vua: “Ngày xửa ngày xưa, có một vị vua rất giàu có, sống xa xỉ phung phí, nước vo gạo trong cung điện thường lẫn rất nhiều gạo. Một hòa thượng nghèo sống ở chỗ dòng nước vo gạo chảy qua, hằng ngày dùng một cái bát nhỏ, cẩn thận gạn lấy những hạt gạo còn sót lại.
Gặp năm mất mùa, kho thóc của nhà vua trống rỗng.
Hòa thượng nghèo đem số gạo tích lũy nhiều năm, dâng lên nhà vua.
Nhà vua lấy làm lạ: ‘Sao nhà ngươi lại có gạo ngon như vậy?’
Hòa thượng hỏi ngược lại: ‘Ngài có nhận thấy đây đều là gạo chảy ra từ hoàng cung không?’
Nghe xong Chuyện của nhà vua mặt Dĩ Hoa đỏ bừng.
“Con không phải là nhà vua!” Dĩ Hoa hơi hối hận.
Tôi và Huy Huy trêu: “Dĩ Hoa, mẹ và em con cũng chưa nói chúng ta là vị hòa thượng kia mà!”
Từ quan niệm “trì hoãn sự thỏa mãn”, Dĩ Hoa và Huy Huy nắm được quy tắc luân chuyển của cải, ngoài ra chúng còn hiểu rõ tỷ lệ giữa công sức và thành quả trong công việc. Những bài học cuộc sống từ thuở nhỏ mang đến cho Huy Huy sự giàu có về vật chất và tinh thần, giúp nó từ con sông nhỏ vươn ra biển lớn. Tôi nghĩ đó cũng là một trong những bí quyết giúp Huy Huy trở thành triệu phú thế giới trước năm ba mươi tuổi. Huy Huy thường nói: “Tất cả đều là nhờ ơn mẹ tôi, vì bà yêu thương chúng tôi bằng quan niệm ‘trì hoãn thỏa mãn’ để chúng tôi không tiêu tiền tiết kiệm, nên đến lúc muốn đầu tư, mở tài khoản ra là đã có vốn rồi.”
Kiểu gia đình “421” hiện nay (tức là một gia đình gồm có ông bà nội, ông bà ngoại, cha mẹ và một đứa con) khiến trẻ trở thành nhân vật trung tâm của cả nhà. Làm sao từ chối yêu cầu của con cái là một vấn đề mới đặt ra trước mắt đông đảo phụ huynh chúng ta. Tục ngữ nói rất phải: “Ngọc không mài không thành đồ vật.” Chúng ta cần phải biết, “khéo léo từ chối sự thỏa mãn” cũng là một cách yêu con. Xét về ý nghĩa này, có thể thấy “khéo léo từ chối thỏa mãn” là một cách yêu con ở tầng bậc cao hơn, có tinh thần trách nhiệm hơn.
Nghệ thuật nói “không” với con
1. Cha mẹ cần nói “không” với con bằng thái độ tôn trọng chúng. Hầu hết trẻ em đều có tâm lý chống đối, nếu bạn ép buộc con làm theo yêu cầu của mình thì dẫu lý do có hợp lý đến đâu, chúng cũng không bao giờ chịu tiếp thu. Đôi khi dạy bảo một đứa trẻ lanh lợi, chúng ta cần dùng một chút “mưu trí”, khéo léo thay đổi phương pháp nhằm đạt được mục đích của mình.
2. Cha mẹ đưa ra lý do chính đáng, giải thích cho con cái hiểu tại sao cha mẹ lại nói “không” với chúng. Khi không thể ngăn chặn những hành vi không đúng của con, bạn nên uốn nắn con bằng một thái độ bao dung, ôn tồn nhã nhặn, kiên trì nhẫn nại, vì điều này có liên quan mật thiết tới quá trình trưởng thành, xây dựng tính cách của trẻ. Nếu phụ huynh chưa đưa ra được lý do chính đáng để nói “không” với trẻ thì tốt nhất họ phải có những lời nói, cử chỉ làm gương cho con cái, quán triệt trẻ đưa ra mong muốn hợp lý của mình.
3. Cha mẹ nói “không” một cách sáng tạo, dạy con cái nhận biết ngôn ngữ cơ thể biểu thị ý “dừng lại.” Cha mẹ nên lựa chọn cách nói “không” phù hợp cho từng trường hợp cụ thể. Bên cạnh đó, cha mẹ cũng phải đưa ra ý tích cực bằng lối diễn đạt có sức thuyết phục để trẻ tiếp nhận ý kiến “có thể làm” của bạn, từ đó làm dịu căng thẳng khi bạn đưa ra mệnh lệnh “không thể làm.” Chúng ta cũng cần tránh để cho trẻ mơ tưởng, ví dụ trước khi bước vào cửa hàng nào đó, bạn cần nói cho con biết, bạn đưa con đến đây để cùng mua quà cho người khác, chứ không phải mua đồ chơi cho con. Chúng ta nhắc trước như vậy để cho trẻ không mơ tưởng đến chuyện mua đồ chơi ngay từ đầu.
4.Trẻ em bây giờ trưởng thành sớm hơn so với chúng ta thời trước, chúng biết thăm dò ý tứ người lớn qua lời nói và sắc mặt, chúng hiểu rất rõ cha mẹ là chỗ dựa quan trọng nhất của mình. Nên, nếu cha mẹ thẳng thừng từ chối yêu cầu của trẻ, chúng sẽ cảm thấy rất khó chấp nhận, thậm chí còn nghĩ rằng cha mẹ không yêu mình nữa. Nhưvậy sẽ ảnh hưởng không tốt tới tâm hồn của trẻ. Cha mẹ cần nghĩ cách thay đổi sự chú ý của con cái để cho chúng hiểu rằng, chúng ta không mua đồ cho chúng không có nghĩa là chúng ta không yêu chúng.
5. Chúng ta cũng cần dạy con cách đưa ra mong muốn của mình đối với cha mẹ. Chúng ta phải cho trẻ hiểu rằng, chỉ có cách thỉnh cầu, thương lượng, cha mẹ mới có thể đáp ứng yêu cầu của con. Còn một khi con ăn vạ, phá bĩnh, khóc lóc vòi vĩnh thì chẳng những cha mẹ không thể dễ dàng chấp thuận yêu cầu của con, mà còn nghiêm khắc phê bình.
6. Giữ vững lập trường. Sau khi từ chối yêu cầu của con, phụ huynh không được thay đổi quyết định, cho dù phụ huynh phát hiện ra việc làm của mình có phần không thỏa đáng, thì vẫn có thể bù đắp sau, chứ tuyệt đối không nuốt lời ngay lúc đó, đặc biệt cha mẹ không nên thay đổi quyết định chỉ vì con quấy khóc làm nũng. Bởi vì làm vậy chẳng những tạo cho con ấn tượng cha mẹ nói mà không giữ lời, nói một đằng làm một nẻo, ảnh hưởng đến uy tín của cha mẹ trong mắt con cái, mà còn khiến con có suy nghĩ cha mẹ cần phải “bù đắp” cho những giọt nước mắt của con, gián tiếp ủng hộ hành vi khóc lóc của con. Cha mẹ cần nhớ kỹ, giữ vững quyết định ban đầu là biện pháp hiệu quả nhất chống lại hành vi lấy “nước mắt” làm vũ khí của con.
7. Sau khi từ chối yêu cầu của con, phụ huynh cần giảng giải cho chúng hiểu thứ gì mới thật sự có giá trị, từ đó giúp trẻ nhận ra cha mẹ làm vậy vì muốn dành cho chúng thứ tốt hơn, đồng thời con cái cũng cảm nhận được sự hiền từ và vĩ đại của người cha, sự dịu dàng và quan tâm của người mẹ trong suốt cuộc đời mình.
8. Phụ huynh tránh tùy tiện nói “không”, vì làm vậy sẽ khiến cho con cái cảm thấy cái “tôi” của mình bị kìm nén, bó buộc, ngoài ra chúng còn nảy sinh tâm lý chống đối mạnh mẽ.
9. Cha mẹ không nên cung cấp cho con quá nhiều thông tin hay những hình dung quá mức, tránh tạo thành gánh nặng tâm lý của trẻ. Khi kinh tế gia đình lâm vào cảnh túng thiếu, tốt nhất cha mẹ không nên nói với con cái rằng: “Nhà mình rất khó khăn!” Thay vào đó, cha mẹ có thể nói với con những câu như: “Từ tháng này trở đi chúng ta cần tiết kiệm một chút, vì nhà mình có một vài kế hoạch chi tiêu quan trọng hơn.” Hoặc khi cha mẹ được tăng lương, có thể nói: “Sau này nhà mình sẽ có nhiều tiền mua sách và đi du lịch hơn, vì những cố gắng của cha mẹ trong công việc đã được công nhận.”
10. Cha mẹ bồi dưỡng cá tính lành mạnh và cân bằng cho con cái trong cán cân giữa “được” và “không.” Tính cách quyết định số phận. Cá tính lành mạnh, cân bằng sẽ đảm bảo cho con có một cuộc sống hạnh phúc sau này.
----
Thế hệ con một của Trung Quốc được tiếp nhận nền giáo dục tốt hơn những thế hệ trước rất nhiều, nhưng dường như thế hệ này cũng xuất hiện không ít vấn đề, trẻ em trong các gia đình một con không trưởng thành bằng trẻ em trong các gia đình đông con.
Hiện nay có một luồng ý kiến mới cho rằng, một bộ phận con một của người Trung Quốc đã trở thành “gia tộc dâu tây”: Bề ngoài bóng bẩy xinh đẹp, hơi gai góc cá tính, nhưng nội tâm bên trong lại vô cùng yếu đuối, chỉ một chút áp lực là chúng lập tức biến thành một nắm bùn nhão. Cách ví von một bộ phận con một giống như “gia tộc dâu tây” này vừa mới mẻ, độc đáo vừa chân thực xác đáng, khiến người ta phải suy ngẫm về nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này. Tại sao lại xuất hiện “gia tộc dâu tây”? Ai tạo môi trường cho “gia tộc dâu tây” phát triển? Giáo dục gia đình khó có thể chối bỏ trách nhiệm.
Thế hệ con một trước đây sống trong gia đình có kết cấu “421”, tức là một gia đình gồm có bốn người lớn là ông bà, cha mẹ và một đứa trẻ, hiện nay xuất hiện thế hệ con một thứ hai sống trong gia đình có kết cấu “6+1”, vị trí trung tâm của trẻ ngày càng được củng cố, việc của trẻ là việc quan trọng bậc nhất của cả nhà, cha mẹ không cho phép bản thân mình có lỗi với con, họ sẵn sàng đáp ứng rất nhiều ham muốn của con, nên không thể tránh khỏi “thỏa mãn quá mức.” Kỳ thực, phụ huynh “thỏa mãn quá mức” đòi hỏi của con em mình kiểu này chẳng khác nào tước mất cơ hội và quyền nắm bắt những tri thức cuộc sống và kỹ năng sinh tồn của trẻ.
Phụ huynh càng chiếu cố “thỏa mãn quá mức”, trẻ càng khó chịu nổi áp lực, càng dễ trở thành “dâu tây” yếu ớt.
Nhớ năm tôi đưa cô con gái Muội Muội đi nhà trẻ ở Israel, vì muốn hiểu sâu về mô hình “giáo dục sinh tồn” phổ biến trong các trường mẫu giáo của Israel, tôi cũng vào trường tham quan.
Bên ngoài lớp học có sân chơi, bãi cỏ, bãi cát… rất rộng rãi, có điều ở đây không có sân nhựa như chúng ta thường thấy ở các nhà trẻ trong nước. Các bé tỏ ra rất dũng cảm, mạnh bạo khi tham gia các hoạt động ngoài trời, trèo thang cao cũng không rụt rè, sợ hãi. Trong khi đó các cô giáo đứng đằng xa quan sát, hầu như không can thiệp vào hoạt động của trẻ.
Tôi thấy tiết trời đang lạnh, nhưng các bé chơi bên ngoài lớp học không mặc áo bông hay quần áo chống rét, nhiều lắm là mặc một cái áo nhung. Nhìn vẻ mặt kinh ngạc của tôi, cô giáo đi cùng giải thích: “Trẻ em nên mặc ít quần áo hơn so người lớn. Sức lực dồi dào của chúng gần như có thể dùng để ‘phát điện’. Hoạt động nhiều dễ toát mồ hôi, mặc nhiều quần áo sẽ làm trẻ dễ bị cảm lạnh. Hơn nữa, mặc nhiều quần áo cồng kềnh cũng ảnh hưởng tới tính linh hoạt của các bé. Người Do Thái coi trẻ em giống như hạt giống, nếu không chịu nổi gió sương thì hạt giống không thể sinh trưởng khỏe mạnh và sau này nó sẽ trở thành một cái cây yếu ớt, không thể cho quả ngọt”.
Nói đến vấn đề giảm bớt “sự thỏa mãn quá mức” ở trẻ, tôi chợt nhớ tới một người bạn Israel. Nơi dừng chân đầu tiên của mẹ con tôi khi chuyển nhà từ thành phố Kiryat Shmona nhỏ bé đến thủ đô Tel Aviv chính là nhà anh bạn này. Anh ấy được xem là một “phú ông” ở Tel Aviv, một mình điều hành một tòa soạn, sự nghiệp rất thành công. Một tuần ngắn ngủi ở nhờ nhà anh ấy để lại trong tôi rất nhiều ấn tượng sâu đậm về một người cha có hai cậu con trai ngoan ngoãn, luôn hào phóng đóng tiền công ích, vô cùng thương xót trẻ em nghèo, nhưng lại chẳng “xót” con mình chút nào.
Khi đó đang vào kỳ nghỉ hè, ban ngày ở Tel Aviv nóng như thiêu như đốt, ánh nắng chiếu vào da rát như kim châm. Không ngờ hai cậu con trai của anh ấy vẫn phải đạp xe đạp, đưa báo tới từng nhà dưới cái nắng gay gắt ấy. Nhà có cha là chủ tòa soạn, thế mà hai cậu con trai mười mấy tuổi vẫn đội nắng đội gió đi đưa báo, thật khó tưởng tượng. Không những vậy, buổi chiều hai đứa trẻ còn tới điểm bán hàng, phụ trách việc bán lẻ, dù gặp khách hàng mất lịch sự, đọc báo xong không móc tiền ra trả, chúng cũng phải niềm nở tiếp đón người ta. Kết thúc một ngày làm việc bận rộn, bọn trẻ trở về nhà khi trời đã nhá nhem tối, khuôn mặt nhỏ nhắn phơi ngoài nắng đen sạm, nhưng vẫn hiện lên niềm vui và cả sự mãn nguyện. Thấy các con hăng hái hoàn thành nhiệm vụ, người cha cảm thấy rất tự hào: “Đi đưa nhiều báo như vậy không phải chuyện đơn giản, phải dậy từ rất sớm, bất luận mưa gió thế nào cũng không được nghỉ, thế nhưng từ trước tới giờ các con anh chưa bao giờ làm sai. Có ngày, con cái sẽ phải lăn lộn vào thế giới rộng lớn hơn. Để chúng có thể đối mặt với những khó khăn, trở ngại sắp tới, nhất định chúng ta phải bồi dưỡng cho bọn trẻ kỹ năng thích nghi với hoàn cảnh”.
Người Do Thái coi “sự thỏa mãn quá mức” là một kiểu bạo hành tinh thần trong giáo dục gia đình, đồng thời xếp nó vào danh sách đen của phép tắc gia giáo, nó thường xuyên nhắc nhở tôi, không được làm một bà mẹ thiếu hiểu biết, bóp nghẹt nhân cách kiện toàn và sự tự tin của con cái…
Dĩ Hoa và Huy Huy lớn lên trong môi trường giáo dục gia đình như vậy nên cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc về mặt tính cách, chúng tạo thành thói quen không gây áp lực cho người lớn. Những khi đau đầu, sổ mũi bọn trẻ luôn nói cảm cúm hay sốt cũng có quá trình, khuyên tôi không nên quá lo lắng. Sau khi tới Israel, tôi thường có cảm giác mình biến thành “con nít”, vì nhiều khi đều là bọn trẻ chăm sóc tôi.
Trong phòng của Dĩ Hoa và Huy Huy luôn đặt một cái cặp nhiệt độ. Mỗi khi các con tôi cảm thấy trong người khó chịu, chúng đều tự đi đo nhiệt độ cơ thể. Khi mới tới Israel, tôi đã nói với các con: “Mùa mưa ở Israel rất dài, nếu các con cảm thấy cơ thể không khỏe, thì cần phải báo ngay cho mẹ biết. Vì xe hỏng phải sửa, ghế hỏng phải vứt bỏ, người có bệnh nhất định phải sớm phát hiện, sớm chữa trị.” Các con tôi rất hiểu chuyện, chúng rất biết chăm sóc sức khỏe bản thân. Một khi phát hiện ra cơ thể hơi nóng, trước tiên chúng sẽ đi cặp nhiệt độ.
“Con hơi sốt mẹ ạ, hơn 370, hôm nay con muốn ăn cháo và dưa muối. Con còn phải uống thuốc hạ sốt nữa.”
Ở Israel không bán dưa muối, tôi lấy muối bắp cải, dùng viên gạch đè lên, cuối cùng còn bỏ thêm một chút dầu mè, làm thành món dưa muối cho bọn trẻ. Nếu nhiệt độ cơ thể chúng chưa vượt quá 38.50, tôi dùng thuốc hạ sốt, cho chúng uống nhiều nước để toát nhiều mồ hôi.
Có lần bệnh ho của Huy Huy tái phát, tôi dùng cách trước đây cha từng dạy tôi, nhúng khăn bông vào nước nóng, vắt khô, sau đó lau lưng thằng bé để làm ấm lưng nó. Quả nhiên sáng hôm sau thức dậy, nó đỡ ho hơn rất nhiều. Hồi nhỏ, chân tôi bị thấp khớp, nhiều lúc không hiểu tại sao lại bị chuột rút. Đây là bệnh di truyền, tôi bị, Huy Huy bị và con gái của Huy Huy cũng bị. Năm đó, cha tôi lấy dầu thông, xoa bóp chân cho tôi, đặc biệt là những chỗ bị chuột rút. Đối với một số bệnh di truyền qua nhiều thế hệ như thế này, cách xử lý đều giống nhau.
Huy Huy thích đá bóng, đầu gối lúc nào cũng trầy xước tôi bảo thằng bé, con phải ra dáng một cậu con trai dũng cảm. Mỗi lần ngã không quá nghiêm trọng, tôi lấy nước muối rửa vết thương cho nó, rắc thuốc đỏ lên trên, để cho vết thương tự khô là được. Trông thấy đầu gối con trai xây xát, đương nhiên tôi rất xót con, nhưng tôi không thể hiện tâm trạng đó trên khuôn mặt, nếu không sẽ vô tình làm ảnh hưởng và khiến bọn trẻ trở nên nhạy cảm, không thể chịu đựng được một chút đau khổ. Tôi có thể trực tiếp bày tỏ quan điểm hoặc ngầm ra hiệu cho các con tôi hiểu chúng cần phải đối diện với khó khăn, trở ngại bằng tinh thần dũng cảm và tích cực, làm gương cho các con biết phải đối diện với nỗi đau nhỏ ra sao. Tôi ẩn giấu một nửa tình yêu thương, mục đích là để cho con phát triển mạnh mẽ.
Mỗi khi các vị phụ huynh Do Thái gặp nhau, họ lại nói chuyện rôm rả về chủ đề thà nuôi con trong nghèo khó, còn hơn là thỏa mãn quá mức yêu cầu của con, nói bao nhiêu lần cũng không chán. Vốn dĩ, “trẻ em cần chịu ba phần đói và lạnh” “nghé mới sinh không sợ hổ”, đều là truyền thống gia huấn của dân tộc Trung Hoa, nhưng ngày nay chúng ta lại lãng quên.
Xét lại việc “thỏa mãn quá mức” yêu cầu của con là hiện tượng thường thấy ở các bậc phụ huynh Trung Quốc. Cách đây không lâu, tôi đi taxi, anh tài xế trông thấy tôi vẫy tay liền dừng xe lại. Trước tiên anh ta hạ cửa kính xe xuống, hỏi tôi muốn đi đâu, sau khi biết nơi tôi cần tới cũng tiện đường đi của mình, anh ta mới mở cửa xe cho tôi vào. Thấy vậy, tôi tò mò hỏi: “Anh sắp thay ca à?”
“Không, tôi đi đón con.” Anh tài xế thản nhiên trả lời.
“Con anh học lớp mấy tiểu học?”
“Cháu đang học cấp Hai!”
“Cháu lớn như vậy rồi mà anh vẫn phải đưa đón sao?”
“Cũng không còn cách nào khác, con tôi nói đi xe buýt vừa mất thời gian lại cực khổ. Mà nó đi học đã mệt, ngủ không đủ rồi.”
“Anh đưa đón con như thế này cũng không vất vả sao? Lại còn ảnh hưởng tới việc kiếm tiền nữa.”
“Chúng tôi chỉ có một mụn con, nên không nỡ để nó chịu khổ, đành vất vả một chút vậy!”
Tôi hiểu ý anh tài xế nói, đáng thương cho tấm lòng cha mẹ, đặc biệt là các bậc cha mẹ Trung Quốc thời nay, họ là người cha người mẹ giàu đức hy sinh nhất trên đời, vì con cái, dù phải nhảy vào nơi nước sôi, lửa bỏng họ cũng cam lòng.
Tôi không chỉ gặp một trường hợp cá biệt, buổi sáng tôi ra ngoài, vừa khéo gặp chị hàng xóm họ Trương đang cầm ô đứng ở cổng khu chung cư, trông chị có vẻ rất lo lắng, sốt ruột.
Tôi quan tâm hỏi: “Chào chị Trương, chị đứng đây đợi ai vậy?”
“Ồ, Sara! Hôm nay con chị quên mang ô, trời đang mưa to, nó đi đường chắc là ướt hết rồi, người ngấm nước mưa dễ bị cảm lắm. Chị đang định tới trường, mang quần áo khô cho nó.” Nhìn vẻ mặt thương con của chị Trương, tôi chợt nhớ đứa con trai đang học cấp ba nhà chị là đứa phổng phao, cao những mét bảy, mét tám.
Tôi vừa đợi xe vừa nói chuyện với chị Trương về vấn đề giáo dục cùng với một số phương pháp, thái độ cư xử với con.
Phần lớn trẻ em bây giờ đều là con một nên các bậc cha mẹ dồn hết tâm huyết của mình vào con, hễ con gặp chút chuyện là cha mẹ lại thấp thỏm lo âu. Đối với cha mẹ mà nói, điều khó chịu nhất là trông thấy con mình chịu khổ. Nhưng cuộc đời đâu phải mãi suôn sẻ, con cái vẫn phải bước ra ngoài xã hội, nếu chúng quen với việc được bạn “thỏa mãn quá mức”, quen kiểu phục vụ của bạn giống như nô bộc hầu hạ công chúa thái tử, thì đến khi gặp trở ngại chúng sẽ trở tay không kịp.
Một đứa trẻ được thỏa mãn quá mức, được cha mẹ nuông chiều, ông bà nội ngoại thương yêu, cùng lúc được nhận nhiều sự quan tâm, càng tự cho mình là nhất, đề cao lòng tự trọng, khó chấp nhận người khác phá hỏng địa vị của nó. Vì vậy, khi người khác không đáp ứng đủ yêu cầu của nó, nó thường không thể hiểu và tiếp thu những điều đúng đắn, mà thường cảm thấy tủi thân, từ đó chọn một cơ chế tự vệ để phản kháng, chống đối.
Mọi người đều nói giáo dục là một nghệ thuật, tại sao không gọi giáo dục là kỹ thuật mà cứ phải gọi là nghệ thuật? Theo tôi là vì giáo dục là một trình độ chỉ có thể tự lĩnh hội, không thể truyền đạt bằng lời. Chúng ta không thể cụ thể hóa quá trình giáo dục, trong đó khó nắm bắt nhất là tâm trạng. Đối với Dĩ Hoa, Huy Huy và Muội Muội, tôi học tập các bà mẹ Do Thái, “giấu đi phân nửa yêu thương”, tránh “sự thỏa mãn quá mức” mang tới cho các con những nhận thức sai lầm. Nhưng với cô cháu gái, tôi hoàn toàn làm ngược lại.
Mỗi lần Bối Bối, con gái Huy Huy bị ốm, tôi vô cùng lo lắng, sốt ruột. Ví dụ, Bối Bối mới khúc khắc ho đôi ba tiếng, tôi đã lập tức đưa con bé tới bệnh viện kiểm tra, chụp chiếu. Về nhà, không kịp nghỉ ngơi tôi lại sắc thuốc bắc, vừa kể chuyện cho cháu nghe, vừa bón thuốc cho cháu uống.
Ngược lại, Huy Huy là cha nó lại rất không đồng tình với cách làm của tôi. Qua nhiều năm tiếp xúc với phương pháp giáo dục gia đình của người Do Thái, nó tán đồng quan điểm cho con cái “nắm bắt kỹ năng sinh tồn từ thuở nhỏ.” Điều kiện kinh tế của Huy Huy rất tốt, song nó vẫn kiên trì theo đuổi phương châm mình, có giàu thế giàu nữa cũng không được để con sống trong nhung lụa. Thấy con gái ho, Huy Huy nhẹ nhàng nhắc tôi: “Ho, sốt đều có quá trình, mẹ không cần quá lo lắng.”
Cho nên, tôi muốn cảnh báo tất cả những người làm ông làm bà rằng, xin các vị đừng ôm đồm mọi việc của cháu mình, làm vậy là chúng ta đang mang lại những điều không tốt cho bọn trẻ.
Bởi vì chúng ta luôn cảm thấy không an tâm với cháu, luôn chiều chuộng cháu quá mức, tình cảm huyết thống quá khăng khít nên hy sinh quá nhiều. Chúng ta cần giữ khoảng cách với cháu, cố gắng đừng làm “hại” cháu mình.
Năm xưa, Huy Huy bị ho, tôi biết dùng khăn ấm lau lưng cho nó. Nay tôi không thể lau lưng cho Bối Bối, vì tôi lo lắng, “Ôi trời, lau lưng cần phải cởi áo ra, không khéo còn bị cảm lạnh, ngộ nhỡ làm bệnh con bé nặng thêm, cha mẹ nó sẽ trách mình cho mà xem.” Nghĩ đi nghĩ lại, lựa chọn đầu tiên của tôi là lập tức đưa cháu tới bệnh viện.
Ông bà nội không nhẫn tâm, tình yêu thương dành cho cháu trai, cháu gái cũng không thể kết trái.
Một sinh linh bé bỏng vừa chào đời cố nhiên là chuyện đáng mừng nhất, nhưng nếu tình yêu thương cha mẹ dành cho con vượt quá chuẩn mực khoa học, thỏa mãn quá đáng yêu cầu của chúng thì lợi bất cập hại. Như vậy, thủ phạm hủy hoại tiền đồ của con không ai khác chính là cha mẹ! Việc giáo dục con một cũng có những thiếu sót tự nhiên, trong quá trình trưởng thành, chắc chắn trẻ sẽ nhận được nhiều yêu thương hơn, nên khi nuôi dạy con một, phụ huynh cần phải nắm bắt nghệ thuật dạy con, nhấn mạnh đến chất lượng của tình yêu thương. Đừng biến thành người hại con vì yêu con, đừng để con gia nhập “gia tộc dâu tây.”
Thời điểm cần nói “không” với con
Khi con làm việc nguy hiểm
Đề phòng những việc chưa xảy ra là biện pháp an toàn nhất. Các bậc phụ huynh phải cương quyết ngăn cấm những hành vi nguy hiểm của con em mình như: chọc tay vào ổ cắm điện, nghịch diêm, càng không được cho trẻ nhoài người ra ngoài cửa sổ ban công. Khi phát hiện ra trẻ làm những việc nguy hiểm như vậy, người lớn tuyệt đối không được dung túng nuông chiều trẻ, mà phải kiên quyết nói “không được” ngay lập tức.
Khi con vượt quá quy tắc
Cha mẹ cần đặt ra một số quy tắc nhất định đối với con cái để giúp trẻ hiểu được thế nào là đúng sai phải trái, ngoài ra còn bồi dưỡng kỹ năng kiềm chế, kiểm soát bản thân cho trẻ. Khi bạn giới hạn đâu là quy tắc con buộc phải tuân thủ, trẻ sẽ biết đó là việc nó không được phép đi quá giới hạn. Còn nếu con muốn đi quá giới hạn ấy, bạn có thể nghiêm mặt nói “không” với nó.
Khi con đe dọa đến sự an toàn của bản thân mình hoặc người khác
Chỉ cần người lớn không chiều theo ý mình, trẻ sẽ cấu véo người khác, thậm chí còn cắn người khác. Đó là một số biểu hiện chống đối và tấn công người khác cơ bản nhất ở trẻ em. Lúc này người mẹ cần nắm chặt tay con và nói “không được”.
Khi con đùn đẩy trách nhiệm
Khi con đùn đẩy trách nhiệm, nói dối để tránh hình phạt, phụ huynh cần phải nói “không” đối với những hành vi không đúng này của con. Phụ huynh không cho phép con em mình “đá bóng” sang người khác, đồng thời giải thích cho chúng hiểu làm như vậy là sai, mỗi người đều phải chịu trách nhiệm trước hành vi của mình.
Khi con mới có những biểu hiện của tính buông thả
Thông thường, các bậc cha mẹ cần bắt đầu nói “không” với những yêu cầu vô lý của con trẻ từ khi chúng lên ba, lên năm. Nếu như cha mẹ nói “không” với trẻ trước lúc sáu tuổi (muộn nhất đừng vượt quá mười tuổi), chúng sẽ cảm thấy đau khổ vì bị bạn từ chối, nhưng nhiều nhất cũng chỉ khóc nức nở rồi thôi. Nếu đến mười hai, mười bốn tuổi, bạn mới nói “không” với con thì chúng đã có đủ mọi cách đối phó với sự từ chối của bạn.
----
Theo thống kê, trong số những chứng bệnh tâm lý mà học sinh tiểu học và trung học của Trung Quốc mắc phải, có tới 30% nguyên nhân gây bệnh là do các bậc cha mẹ nói “được” với con cái, làm chúng thiếu sức đề kháng. Trẻ em ngày nay hưởng thụ điều kiện vật chất tốt, càng ngày càng trở nên yếu đuối, không chịu nổi sóng gió. Bệnh viện An Định, thành phố Bắc Kinh từng tiến hành điều tra hơn hai ngàn trẻ em, kết quả cho thấy 23% trẻ em gặp khó khăn trong khi thích nghi với xã hội, biểu hiện chủ yếu là cãi nhau ầm ĩ khi người khác không làm theo ý muốn của mình; gặp một chút trở ngại là nói mình không thể làm được hoặc oán trời trách người. Những biểu hiện này đều liên quan trực tiếp đến việc phụ huynh không bồi dưỡng kỹ năng vượt khó cho trẻ.
Về sự việc trước đây, khi một số công nhân viên của Tập đoàn Khoa học Kỹ thuật Foxconn liên tiếp nhảy lầu tự tử gây xôn xao dư luận, ngoài vấn đề lương bổng, nó cũng khiến chúng ta phải suy ngẫm về sức đề kháng của thế hệ 8x và 9x. Không chỉ công nhân của Foxconn, ngay đến một số học viên cao học, nghiên cứu sinh của các trường đại học nổi tiếng cũng chỉ vì chuyện học hành, đi làm và giao tiếp gặp trắc trở mà tự chọn con đường cùng cho bản thân. Nguyên nhân dẫn đến những sự việc đau lòng này không phải là do chỉ số EQ, mà đó là biểu hiện của việc thiếu kỹ năng vượt khó. Chỉ số AQ thấp là trở ngại sinh tồn của giới trẻ và cũng là bài học quan trọng nhất cha mẹ cần truyền đạt cho con cái trước khi đẩy chúng ra đấu trường xã hội. Nó giống như một cơ chế tự chữa bệnh hay chiến lược “phòng thủ phản công’’ trong nội tâm, không có nó, bạn thua không thể gượng dậy, đã thua không thể gượng dậy thì làm sao có tư cách chiến thắng?
Vậy chỉ số vượt khó là gì? Ngoài chỉ số thông minh, chỉ số cảm xúc ra, các chuyên gia giáo dục của Israel rất đề cao khái niệm chỉ số vượt khó (Adversity Quotient). Thậm chí các chuyên gia tâm lý giáo dục của Israel còn khẳng định, 20% IQ + 80% (AQ + EQ) = 100% thành công. Mỗi năm, tạp chí thương mại của Israel đều đưa tin về sự trở lại thần kỳ của những doanh nhân trong năm, giữa họ đều có một điểm tương đồng là khi gặp khó khăn và nghịch cảnh, họ vẫn luôn giữ tâm trạng vui lẻ lạc quan, không dễ dàng từ bỏ. Nói cách khác, họ đều có chỉ số AQ cao.
Phụ huynh Israel rất chú trọng bồi dưỡng kỹ năng vượt khó cho con từ nhỏ, một số tổ chức giáo dục còn đưa ra các câu hỏi trắc nghiệm kiểm tra chỉ số AQ, thông thường bài kiểm tra có bốn nhân tố quan trọng sau: Kiểm soát (Control), quy thuộc (Ownership), kéo dài (Reach) và nhẫn nại (Endurance). Ví dụ, trong bài kiểm tra, trẻ kiểm soát bản thân kém thường chọn đáp án: “Tôi không thể làm.” Trong khi đó, trẻ kiểm soát bản thân tốt chọn đáp án: “Tuy rất khó, nhưng nhất định sẽ có cách giải quyết.” Có chuyên gia tiến hành nghiên cứu, theo dõi những đứa trẻ từng tham gia trắc nghiệm AQ, ông phát hiện ra rằng, trẻ có chỉ số AQ cao, sau này lớn lên thường nhận thức rõ ràng nguyên nhân khiến mình rơi vào nghịch cảnh và sẵn sàng gánh chịu tất cả trách nhiệm, kịp thời rút ra bài học xương máu, đứng dậy từ nơi vấp ngã.
Mấy năm gần đây, chúng ta thường nghe mọi người đề cập rất nhiều đến cụm từ giáo dục khen ngợi, đồng thời đề xướng phương pháp giáo dục nghịch cảnh, dội cho trẻ một gáo nước lạnh ở mức độ vừa phải, nhưng chúng ta lại hiếm khi thực hiện. Là một vị phụ huynh, tôi biết giáo dục khen ngợi có thể giúp con trẻ xây dựng sự tự tin, có tâm trạng vui vẻ, mặt khác giáo dục nghịch cảnh khiến chúng thắng được thì cũng phải thua được, dám chấp nhận thất bại, rút ra bài học kinh nghiệm từ trong thất bại, tránh làm tổn thương đến lòng tự tin, bằng không con cái của chúng ta sẽ không thể đứng dậy được.
Rất nhiều trẻ em từ nhỏ tới lớn đều sống trong những lời tán dương, khen ngợi thậm chí là khoe khoang của cha mẹ, cho nên chúng thường quá chú ý đến bản thân và vô cùng bảo thủ, tự cho mình là người hoàn hảo nhất, thông minh nhất, coi cái gì của mình cũng hơn người khác, đó là điều hết sức bình thường. Nhưng nếu phụ huynh không kịp thời điều chỉnh những biểu hiện sai lệch này ở con em mình theo hướng đúng đắn, thì nó sẽ có ảnh hưởng không tốt tới trẻ, hình thành tính cách ích kỷ, thậm chí là tự yêu bản thân, để lại mảng màu tối trong bức tranh cuộc sống sau này của chúng.
Tôi chợt nhớ tới cô cháu gái của một người họ hàng, từ nhỏ con bé luôn nằm trong ban cán sự lớp, học tập rất nghiêm túc, tự giác và nó luôn đặt ra yêu cầu nghiêm khắc đối với bản thân. Nếu trong một bài kiểm tra, con bé chưa lọt vào danh sách ba người đứng đầu lớp, nó sẽ nỗ lực phấn đấu, lần sau nhất định phải đứng đầu lớp mới hài lòng. Song, con bé không chịu được sự phê bình, có lần nó trả lời sai câu hỏi trên lớp, thầy giáo tận tình chỉ ra lỗi sai của học trò, không ngờ con bé khóc ngay trước lớp. Nó thắng thì vui vẻ, còn thua thì không chịu được, thấy vui vẻ thoải mái khi đối diện với vinh dự vẻ vang, còn hễ gặp khó khăn, trở ngại thì lại không chịu được sự công kích, sa vào “tâm lý vỏ trứng”. Trên đời này, không có ai là người chiến thắng mãi mãi. Các bậc phụ huynh nên cố gắng cho con em mình thể nghiệm thành công, xây dựng niềm tin trong các hoạt động giáo dục hằng ngày. Đồng thời phụ huynh cũng phải cho trẻ hiểu rằng, con người không thể tránh khỏi những thất bại trong cuộc sống, quan trọng là khi gặp thất bại chúng ta phải biết dũng cảm đối mặt với nó. Người Do Thái coi kỹ năng vượt khó là món hàng đắt giá nhất. Họ hình dung số phận của mỗi người như chiếc thuyền trên dòng sông chảy xiết, còn kỹ năng vượt khó giống như mái chèo trong tay mỗi người, nó có thể đưa bạn cập bờ vinh quang nhưng cũng có thể khiến bạn trôi theo sóng nước.
Các con tôi cũng có rất nhiều cú ngã bất ngờ, nếu chúng có chỉ số AQ thấp, cứ mãi chìm đắm trong oán hận thì không thể thoát khỏi tâm trạng chán nản và cũng không có được thành công như ngày hôm nay. Như hồi Huy Huy nhà tôi làm việc cho một công ty nước ngoài, quản lý nghiệp vụ thị trường của công ty ở Trung Quốc, khối lượng công việc rất nhiều. Đúng lúc đó, công ty tuyển dụng một nhân viên mới là sinh viên vừa tốt nghiệp đại học, Huy Huy nhiệt tình chỉ dạy những kiến thức về giám định kim cương cho cô ta, âu cũng là giảm tải khối lượng công việc của nó.
Không ngờ, sau một năm ngắn ngủi, cô nhân viên đó đã thay thế vị trí của Huy Huy.
“Tại sao lại ăn cháo đá bát?” Huy Huy thấy rất khó hiểu, nó giống như một “cuộc cách mạng cũ gặp phải vấn đề mới.”
“Người chết vì tiền, chim chết vì miếng ăn. Tôi khuyên anh nên đọc kỹ Hậu hắc học”. Người thế chân Huy Huy giáng cho nó một đòn chí mạng.
Huy Huy vô cùng uất ức, nó hậm hực nói với tôi: “Mẹ, con nghĩ đi nghĩ lại, thật sự con chưa làm sai chuyện gì? Sao lại thành ra thế này?”
“Mẹ, hồi con còn nhỏ, sao mẹ không dạy con Hậu hắc học?” Vì gặp trở ngại nên Huy Huy rơi vào trạng thái hoài nghi bản thân, mất tự tin.
Tôi bảo con: “Mẹ không hối hận khi không dạy con những kiến thức trong Hậu hắc học, vì con người luôn muốn những thứ nguyên sơ nhất, chân thành nhất.”
Nhưng, thanh niên đâu dễ bước ra khỏi ám ảnh của thất bại. Tôi nhớ cả một tháng trời Huy Huy giam mình trong căn phòng khách rộng hơn 40m2, đi tới đi lui làm đầu tôi cũng quay như chong chóng.
Tôi nói: “Con trai, con ngồi xuống đi, con cứ đi đi lại lại làm mẹ chóng hết cả mặt rồi đây này.”
Khó khăn lắm Huy Huy mới chịu ngồi xuống. Tôi vừa mở ti vi lên, nó liền tắt phụt: “Mẹ, mẹ, mẹ nói chuyện cùng con đi.” Lúc đó tôi không đeo đồng hồ bấm giờ, nếu không thì có thể biết trong một buổi sáng, Huy Huy gọi mẹ bao nhiêu lần.
Những lúc như thế này, các bà mẹ hiền từ tuyệt đối không được đổ thêm dầu vào lửa. Tôi đợi những buồn bực trong lòng Huy Huy lắng xuống rồi mới từ từ khuyên giải con.
“Không phải là con sẽ sụp đổ vì chút chuyện cỏn con này chứ?” Tôi hờ hững hỏi Huy Huy.
Huy Huy tỏ vẻ uất ức: “Con nghĩ không thông, cô ta nói con là: Người chết vì tiền, chim chết vì miếng ăn, còn bảo con đọc Hậu hắc học.”
“Vậy chỉ có con mới được vui vì tiền đến, vui vì lợi đến, mà không để cho người khác cũng được như vậy sao?” Tuy tôi hiểu rõ, đôi khi một số hành động bất nghĩa khiến người ta phải trả cái giá không nên trả. Nhưng con người không thể oan oan tương báo. Làm người phải chừa lại cho người ta một con đường sống, sau này còn gặp lại nhau. Tôi hy vọng con trai tôi có thể đổi lấy nhiều vinh hoa hơn bằng sự khẳng khái, chứ không hy sinh phẩm chất con người mình vì cái giá phải trả.
“Mẹ biết trong lòng con rất thất vọng. Nhưng mà, con trai à, con phải chấp nhận sự thật. Con không nên thất vọng về mình, càng không nên lo lắng mẹ sẽ thất vọng về con. Hồi trẻ mẹ cũng gặp rất nhiều chuyện uất ức, nhưng tổng kết lại là, giống như chủ tịch Mao Trạch Đông từng nói: ‘Phóng tầm mắt nhìn cảnh vật tươi tốt, sẽ thấy bực tức trong tâm bị đứt đoạn.”
Thấy Huy Huy hơi nản lòng, tôi lại tiếp thêm sức mạnh cho con, người mẹ không phải là cây gậy vịn của con, nhưng có thể là cổ động viên tích cực cho con. Tôi nói: “Con trai, mẹ kể cho con nghe chuyện này:
Có một cô gái phàn nàn với cha mình rằng, việc gì cũng khó, cô không biết phải ứng phó ra sao và thấy rất chán nản.
Cha cô là một người đầu bếp, ông dắt con gái vào bếp, rồi mang ra ba thứ, một củ cà rốt, một quả trứng gà và một túi cà phê. Ông bỏ riêng ba thứ vào ba cái nồi, đổ ngập nước, bắc lên trên bếp than đang cháy rừng rực.
Cô gái bối rối, không biết cha mình có dụng ý gì. Khoảng mười phút sau, người cha dập lửa, vớt cà rốt, trứng gà ra, sau đó lại đổ cà phê vào một cái khăn. Sau khi làm xong các công đoạn, ông quay người hỏi con gái: ‘Con gái, con nhìn thấy cái gì?’
‘Cà rốt, trứng gà, cà phê’. Cô gái không hiểu ý đồ sâu xa của người cha.
Người cha bảo con gái sờ vào củ cà rốt trước, sau đó lấy trứng gà, bóc vỏ trứng, cuối cùng ông bảo con gái nếm cà phê. Thấy con gái đần mặt ra, ông liền giải thích, cà rốt, trứng gà và cà phê đều gặp phải nghịch cảnh giống nhau là bị bỏ vào trong nước, nhưng phản ứng của chúng lại khác nhau. Cà rốt từ cứng chuyển sang mềm; trứng gà từ dễ vỡ trở nên cứng chắc; còn cà phê hòa vào nước làm một.
Vậy đâu là con? Khi gặp chuyện không như ý, con muốn làm cà rốt, làm trứng gà hay cà phê?”
Ai cũng mong muốn bản thân mình làm việc gì cũng thuận buồm xuôi gió, nhưng đó mãi mãi chỉ là một mong muốn tốt đẹp. Hầu hết mọi việc trong đời đều không được như ý, con đường phía trước không phải lúc nào cũng thuận buồm xuôi gió, nhưng chính thái độ của mỗi người khi đối diện với nghịch cảnh mới quyết hướng đi trong cuộc đời người đó.
Tôi nói với Huy Huy: “Cuộc đời luôn có hai cơ hội. Bất cứ việc gì đều có hai khả năng xảy ra và có kết quả hoàn toàn khác nhau, nhưng dù kết quả tồi tệ cũng sẽ ẩn chứa hy vọng, trong lựa chọn tốt nhất cũng có mầm tai họa. Giải thích theo triết học cổ đại Trung Quốc thì đó là vô thường, tái ông thất mã, biết đâu họa phúc.”
Tôi thầm cảm ơn con trai vì nó không chìm đắm trong oán hận, nó lại vùi đầu vào công việc bán lẻ kim cương ở Trung Quốc. Cùng với tình hình tiêu thụ kim cương trong nước đang có xu hướng tăng cao, sự nghiệp của Huy Huy cũng coi như đã vươn đến đỉnh trời khác. Đến nay, sự trưởng thành của nó vẫn hiện rõ trước mắt tôi. Rất nhiều người thành công và tiến bộ không phải vì họ ít trải qua nghịch cảnh, mà hoàn toàn ngược lại, trên thực tế rất nhiều người thành công trưởng thành trong quá trình cọ xát với khó khăn, nghịch cảnh. Người thành công hiểu rằng, nghịch cảnh là một phần của cuộc sống, trốn chạy nghịch cảnh chẳng khác nào trốn chạy cuộc sống, chỉ người có chỉ số AQ cao mới như cá gặp nước trước sóng gió của cuộc sống.
Câu chuyện sau đây rất đáng phải suy ngẫm. Tôi có người bạn làm giáo viên, năm ngoái, lớp cô ấy chủ nhiệm có một học sinh nam rất ngang bướng, hiếu động, hay nói chuyện riêng trong lớp và thích những trò đùa quái đản, cô ấy từng nhẫn nại dạy bảo thằng bé nhưng không hiệu quả. Một lần, trong giờ học, học sinh đó lén lút kẹp bím tóc của bạn gái ngồi phía trước vào hộp đựng bút, bạn nữ bị đau, kêu thét lên. Cô giáo nghiêm khắc phê bình bạn nam và yêu cầu em ấy xin lỗi bạn. Kết quả, cậu bé không hề có ý xin lỗi, còn ương ngạnh nhìn cô giáo. Để không làm ảnh hưởng tới tiết học, cô giáo tạm gác chuyện này sang một bên. Không ngờ sáng hôm sau, phụ huynh của học sinh nam đó gọi điện thoại nói, từ tối hôm qua đến giờ con tôi giận dỗi không ăn một miếng cơm nào, cũng không muốn tới lớp. Hy vọng cô giáo có thể gọi điện khuyên cháu.
Sở dĩ lời phê bình của cô giáo dẫn tới kết quả đáng tiếc này là vì cậu bé lớn lên trong những lời tung hô, khen ngợi của người lớn, tự đánh giá bản thân mình quá cao, nên khi bị đánh vào lòng tự trọng, nó mới có những phản ứng cực đoan. Chúng ta luôn hy vọng thầy cô giáo nâng cao nghiệp vụ sư phạm, nhưng thật ra, cùng với việc thầy cô giáo nâng cao phương pháp dạy học, bản thân các em học sinh cũng cần tăng cường rèn luyện kỹ năng vượt qua nghịch cảnh của mình. Ngẫm lại, có người nào trong số chúng ta không trưởng thành từ phê bình, phê bình có làm tổn thương tinh thần và thể chất của chúng ta không? Tôi có một người bạn mở công ty riêng, anh ta nói với tôi rằng, bây giờ anh ta không dám tạo áp lực cho nhân viên, vì mới có một chút áp lực họ đã ngân ngấn nước mắt.
Trong cuộc sống thường ngày, phụ huynh, người thân và bạn bè hoàn toàn có thể giúp trẻ khắc phục tính tự ti, xây dựng lòng tự tin. Nhưng nếu trẻ tự cho mình hơn hẳn các bạn trong lớp, thậm chí xuất hiện khuynh hướng tự phụ, thì người làm cha làm mẹ cần nói “không” với trẻ một cách thỏa đáng, đồng thời suy tính hợp lý, kịp thời vun đắp chỉ số AQ cho trẻ. Có như vậy đường đời sau này của con trẻ mới thông thuận hơn. Dù sao, trong tương lai bất định sau này, trẻ lớn lên cũng khó tránh khỏi những việc không được như ý, nếu chúng cứ quen có người thân dẹp đường cho mình thì làm sao có thể đối mặt với tương lai?
Có một số phụ huynh không thể chịu nổi khi thấy con mình gặp khó khăn, trở ngại, con trẻ mới gặp một vài khó khăn, phụ huynh đã lo quýnh lên, làm cho con cũng dần trở nên nhạy cảm, không chấp nhận được thất bại. Đó chính là kết quả từ lối ứng xử thiếu đúng đắn của phụ huynh trước những vấn đề của con cái. Nhất là đối với những đứa trẻ có “tâm lý khổng tước” núp dưới sự che chở của cha mẹ, quen đi trên mặt đất bằng phẳng, nghe những lời lọt lỗ tai, làm những việc thuận theo ý mình, nên khi gặp trở ngại thì không chấp nhận được. Bồi dưỡng kỹ năng vượt khó cho chúng là việc không thể chậm trễ.
Phương pháp rèn luyện kỹ năng vượt khó cho con của phụ huynh Israel
1. Giúp con nhận thức đúng đắn về “trở ngại.” Tôi thường chỉ dẫn các con đọc truyện ký của một số vĩ nhân. Đọc nhiều, bọn trẻ sẽ cảm thấy hành trình của cuộc đời là không ngừng chiến thắng khó khăn, chiến thắng trở ngại. Và chúng cũng sẽ nhận ra những khó khăn, trở ngại mà chúng gặp phải không là gì so với các bậc vĩ nhân. Vĩ nhân phải vật lộn với những con sóng to ngoài biển cả, còn những trở ngại của chúng chỉ như gợn sóng khi chèo thuyền trong công viên.
2. Đặt ra một số khó khăn ở mức độ vừa phải để con được trải nghiệm những trở ngại trong cuộc sống. Tôi cố ý tạo ra khó khăn để bọn trẻ tự trải nghiệm. Hồi các con còn nhỏ, tôi thường cho ba đứa cùng tham gia một trò chơi, không nhường chúng để cho chúng hiểu thắng thua là chuyện hết sức bình thường, rèn luyện chúng chịu áp lực tâm lý khi thua cuộc.
3. Dạy con cách đối mặt với trở ngại và cùng con phân tích nguyên nhân dẫn đến trở ngại. Tôi thường xuyên hỏi các con tôi rằng: “Bạn con có ưu điểm gì?” “Con có thể học hỏi được điều gì từ điểm mạnh của bạn ấy?” Đó là cách bồi dưỡng chỉ số EQ tán đồng người khác, tiếp nhận người khác. Các bậc phụ huynh cần tăng cường bồi dưỡng phương diện này cho những đứa trẻ không biết chấp nhận thua cuộc. Khuyến khích trẻ vượt lên chính mình. Cha mẹ dạy con không được coi việc “đánh bại người khác” là mục tiêu, mà phải coi bản thân mình là đối thủ cạnh tranh, tôi của ngày hôm nay phải tốt hơn tôi của ngày hôm qua, khiến trẻ cố gắng hơn nữa, không cho phép mình thua.
4. Nên tạo cho con cơ hội giành lấy thành công. Con cái cần nắm vững những tri thức và kỹ năng cơ bản, vì thiếu tri thức và kỹ năng thường là nhân tố trực tiếp khiến trẻ nảy sinh cảm giác thất bại. Trong trường hợp này, phụ huynh phải dạy cho con những kiến thức và kỹ năng cơ bản để con có cảm giác thành tựu, xây dựng sự tự tin.
5. Vận dụng hợp lý cơ chế tự vệ tâm lý. Đối diện với một số trở ngại xuất hiện trong cuộc sống hằng ngày mà chúng ta không thể ngăn chặn, né tránh bằng nỗ lực chủ quan của bản thân, các bậc cha mẹ cần dạy con cái cách vận dụng hợp lý cơ chế tự vệ nhằm duy trì trạng thái tâm lý khỏe mạnh. Ví dụ trẻ lớn lên với làn da đen nhẻm thường bị mọi người chê cười, phụ huynh có thể an ủi: “Da đen càng khỏe, mẹ thấy con rất đáng yêu.”
6. Giúp con hiểu mối liên hệ giữa trở ngại và thành công. Gặp trở ngại không có nghĩa là thất bại, chưa có trở ngại cũng chưa chắc đã là thành công. Cha mẹ cần dạy con cách ứng xử đúng đắn đối với thành công và thất bại. Tôi thường nói với các con của mình: “Sớm gặp thất bại trong cuộc đời sẽ nhận được những lợi ích thực tế lớn nhất.”
7. Kinh nghiệm thành công và thất bại. Các bậc cha mẹ nên cho con trẻ biết bản thân cha mẹ cũng có lúc thất bại. Cha mẹ đừng cho rằng con mình còn nhỏ, việc cha mẹ cùng con trao đổi, thảo luận về phương pháp xử lý thất bại, bàn tính đường đi nước bước sẽ làm cho trẻ hiểu cha mẹ hơn, đồng thời chúng cũng biết suy nghĩ đến ý nghĩa của thành công và thất bại.
8. Cha mẹ nên bồi dưỡng cho con kỹ năng ứng phó với khó khăn, nghịch cảnh. Nếu nhất thời con chưa thể thoát khỏi hoàn cảnh khó khăn, cha mẹ có thể dạy con biết nhẫn nại hoặc tìm nơi gửi gắm tinh thần khi rơi vào nghịch cảnh như, vận động, vui chơi, tán gẫu…
-----
Thông thường chúng ta nói đến câu “chưa có điều kiện thì hãy tạo ra điều kiện” trong trường hợp khắc phục hoàn cảnh khó khăn. Ít ai ngờ rằng, các bậc cha mẹ Do Thái lại sử dụng câu nói này để áp dụng vào hoàn cảnh sống hiện tại chưa có những khó khăn, vất vả. Nhưng dù là tự tạo điều kiện đi nữa, họ cũng muốn con em mình hiểu cực khổ là gì, mồ hôi là gì và đâu là chân lý cuộc sống.
Người Do Thái có ba ngày lễ lớn là lễ Vượt qua, lễ Ngũ tuần và lễ Lều tạm. Khác với ngày lễ thắng lợi, ăn mừng của đa số các dân tộc, ngày lễ trọng đại nhất của người Do Thái là ngày kỷ niệm khổ nạn, tức lễ Vượt qua. Lễ Vượt qua được cử hành vào dịp thu hoạch vụ mùa, các bậc cha mẹ kể lại lịch sử dân tộc cho con trẻ nghe để chúng tưởng niệm những gian khổ xưa kia của cha ông, bồi đắp ý chí vươn lên. Trên bàn tiệc có rau thơm non tượng trưng cho mong muốn mùa xuân vạn vật sinh sôi nảy nở; nước mặn tượng trưng cho nước mắt người Do Thái bị áp bức, rau đắng biểu thị nỗi khổ nô dịch và bánh không men là thực phẩm các vị tổ tiên từng ăn khi đi tìm tự do. Lần đầu tiên con gái tôi tham gia ngày “lễ Vượt qua” ở Israel, nhà trường cũng phát cho nó loại bánh mì và rau rất khó ăn ấy. Các thầy cô giáo còn dành riêng ngày hôm đó giảng cho học sinh nghe những đạo lý sâu sắc.
Ở Israel, bất luận là gia đình giàu có hay là gia đình bình thường, dù có điều kiện kinh tế như thế nào cũng không nuông chiều con cái, họ có ý thức “sáng tạo” một vài hoàn cảnh khó khăn cho trẻ rèn luyện ý chí của mình, từ đó trẻ biết cách thích nghi với những sóng gió bất ngờ ập đến trong cuộc sống sau này.
Thậm chí những người cha giàu có còn cất công đưa con mình tới trường quý tộc, tiếp nhận giáo dục ý chí. Các trường quý tộc như thế này ở Israel khác hẳn các trường quý tộc mang đến cho trẻ một cuộc sống sung sướng của Trung Quốc. Nhà trường không cung cấp thức ăn ngon, quần áo đẹp, họ cho trẻ ăn những bữa cơm đạm bạc nhưng vẫn đảm bảo dinh dưỡng. Ở trong ký túc, trẻ em nam phải tắm nước lạnh và không được đắp chăn quá dày. Thầy giáo cố ý đưa trẻ ra sân tập thể dục trong tiết trời xấu. Ngoài ra, nhà trường còn thiết kế những bài học đặc biệt như, yêu cầu trẻ giặt quần áo bằng tấm bảng giặt, dùng đòn gánh gánh nước hoặc khiêng nước về nấu cơm. Tại sao những người cha giàu có ở Israel lại đang tâm cho con em mình vào “ngôi trường khổ ải” như vậy? Mục đích của họ là hướng cho trẻ loại bỏ sự yếu ớt, có thể coi chịu khổ là vinh quang, coi ý chí kiên định là cao thượng, xây dựng giá trị quan phù hợp với tự nhiên, đồng thời xây dựng bản lĩnh thật sự, biết cách thích nghi với cuộc sống thực tế qua môi trường rèn luyện khắc nghiệt này. Trong mắt những người cha giàu có, mô phỏng hoàn cảnh sống là những gì cha mẹ nhọc lòng vun đắp cho con, so với thỏa mãn quá mức và thỏa mãn trước, thì đây mới là tình yêu đích thực cha mẹ cần dành cho trẻ.
Giải pháp này của người Do Thái giúp con trẻ khi lớn lên sẽ nhận được rất nhiều lợi ích. Trong cuộc sống sau này chúng luôn biết ơn sâu sắc tấm lòng của cha mẹ. Đến khi những đứa trẻ này trưởng thành, chúng cũng đặt ra những yêu cầu tương tự đối với con cái mình, từ đó hình thành truyền thống giáo dục và trở thành một khuôn mẫu cố định về giáo dục gia đình của người Israel.
Thực hiện nghĩa vụ quân sự cũng là một cơ hội tốt để thế hệ trẻ của Israel tiếp nhận giáo dục sinh tồn. Israel áp dụng rộng rãi chế độ nghĩa vụ quân sự đối với tất cả công dân nam từ mười tám đến hai mươi chín tuổi và công dân nữ từ mười tám đến hai mươi bốn tuổi, những thanh niên không rơi vào trường hợp đặc biệt đều phải đi bộ đội. Năm 2009, cô con gái út của tôi bắt đầu thực hiện nghĩa vụ quân sự, đó là một học trình hay về giáo dục ý chí cho con bé. Lớn lên trong điều kiện kinh tế gia đình khá giả, được chiều hơn so với hai trai anh, nên đôi khi con bé cũng xuất hiện mầm mống của gia tộc dâu tây. Tôi thường xuyên kể câu chuyện Công chúa Hạt Đậu cho nó nghe, nhưng vì thiếu đi hoàn cảnh sống cụ thể nên con bé chỉ cười xòa cho qua chuyện. Cũng may nó đi bộ đội, những bài học lý thuyết thường ngày tôi dạy nó được kiểm nghiệm trong thực tiễn.
Trong thời gian tập huấn, con gái tôi phải chạy ngược chạy xuôi dưới trời mưa tầm tã, phải ngủ trong trại cắm ngoài trời, buổi sáng thức dậy người ướt sương, côn trùng bò cả lên mặt. Con bé hậm hực trách tôi: “Mẹ, sao con xui xẻo vậy, thế nào mà con lại rút thăm vào Bộ Tình báo, rồi bị ném đến chỗ khổ sở này. Con không muốn đi bộ đội nữa đâu”.
Phòng dột lại kèm theo mưa gió suốt mấy đêm liền làm Muội Muội nhà tôi càng sợ khổ, con bé gặp không ít phiền phức. Một sự việc giúp con rút ra được nhiều bài học nhất là, ngày thứ hai con gái tôi tới doanh trại báo cáo có mặt, tối hôm trước, nó chuẩn bị không tốt, vì chỉ mải cằn nhằn oán trách, nên hôm sau đi con bé quên mang theo chăn, trong khi doanh trại quân đội của Israel không có chăn, yêu cầu học viên tự mang đến.
Muội Muội đến doanh trại, trông thấy mọi người đều chuẩn bị chăn đầy đủ, nó mới sực nhớ ra là cần phải về nhà lấy chăn. Nhưng kỷ luật trong quân đội không cho phép tân binh tự tiện rời khỏi doanh trại, con bé báo cáo với giáo quan: “Báo cáo! Tôi có rất nhiều đồ chưa mang tới, xin cho tôi về nhà lấy.” Giáo quan thẳng thừng quát: “Ra ngoài!”
“Mẹ, con chưa mang cái gì tới cả, chăn của con chưa có, đồ lót cũng không mang nhiều. Con hỏi giáo quan nhiều lần rồi nhưng không được. Cô ta sắp cấm cửa con rồi.”
Những lúc như thế này, người mẹ mà mềm lòng, con cái càng xót bản thân hơn. Vì vậy các bà mẹ cần phải giữ vững lập trường của mình. Quả nhiên, tôi vừa lên tiếng, Muội Muội đã khóc bù lu bù loa. Tôi vỗ về con gái: “Muội Muội, con cho rằng giáo quan hà khắc, cho rằng ở trong lều trại rất khổ, vậy con có thể chịu đựng được những chuyện này không? Nếu biết chịu đựng thì con sẽ vượt qua được thôi. Khi nghĩ mình không thể vượt qua nữa, con cần cắn răng chịu đựng, thành công hay thất bại nằm ở khoảnh khắc này đấy con ạ. Cuộc sống trong quân đội sẽ giúp con trở nên kiên cường, sẽ dạy con những thứ ngay cả mẹ cũng không hiểu được. Mẹ tin con gái mẹ sẽ vượt qua được thử thách này, mẹ luôn ở bên con.” Bác sĩ tâm lý trong quân đội cũng cho những tân binh như con gái tôi rất nhiều lời khuyên, nhưng họ không vì bạn có xu hướng chán nản mà buông tha bạn. Họ sẽ nói với chiến sĩ đang ôm đầy oán hận: “Hôm nay bạn có thể nghỉ, nhưng ngày mai mời bạn quay lại đây.”
Ban đầu, Muội Muội vẫn chưa thay đổi tư tưởng, tôi vừa nhấc điện thoại lên đã nghe thấy những tiếng sụt sùi của con bé ở đầu dây bên kia. Về sau tôi nghĩ, tôi không thể làm ba-toong của Muội Muội, tôi có thể lau nước mắt cho nó một lần nhưng tôi không thể lau nước mắt cho nó cả đời. Và thế là tôi nói dứt khoát: “Muội Muội, nếu con vẫn cằn nhằn chuyện ngủ trong lều trại, thì từ sau mẹ sẽ không nghe điện thoại của con nữa đâu.” Mặt khác, tôi cũng trực tiếp đến nói chuyện với giáo quan của nó, tôi bày tỏ quan điểm: “Chào cô! Cảm ơn các cô đã đưa bọn trẻ ra ngoài rèn luyện, tuy con gái tôi cảm thấy nó không chịu được cực khổ, nhưng làm mẹ, tôi quyết không bỏ dở giữa chừng. Chúng ta hãy cùng cố gắng.”
Muội Muội đi bộ đội được hơn một năm, từ một cô gái suốt ngày kêu khổ, hơi một tí là khóc nhè, càng ngày con bé càng biết chịu đựng và nhẫn nại. Đêm trước hôm diễn ra sự kiện World Expo, con bé gọi điện thoại quốc tế đường dài cho tôi từ Israel: “Mẹ ơi, World Expo tổ chức ở Thượng Hải vào tháng năm đúng không mẹ?
“Sao vậy con?”
“Con muốn làm tình nguyện viên cho World Expo Thượng Hải.” Cho dù lý do của con gái là gì đi nữa, việc nó gọi điện thoại quốc tế đường dài để truyền đạt những lời ấm áp, ngọt ngào này đều khiến người làm mẹ như tôi cảm thấy được an ủi.
Đấu tranh sinh tồn không chỉ là cuộc đọ sức về tri thức và trí tuệ, mà còn cần nhiều hơn đến ý chí và nghị lực. Theo phụ huynh Do Thái, nếu thời niên thiếu con trẻ được tiếp nhận giáo dục sinh tồn mang tính dự phòng, thì chúng sẽ có kỹ năng phát triển bản thân; nếu không đến khi gặp sóng gió cuộc đời, chúng rất dễ “khủng hoảng.” Những bậc làm cha làm mẹ hãy suy nghĩ lâu dài cho con mình, rèn luyện ý chí và niềm tin cho trẻ để chúng chịu được phong ba bão táp, ngày sau lớn lên nhất định chúng sẽ cảm kích tài sản quý giá ấy của cuộc đời mà cha mẹ ban tặng.
Tôi từng đọc câu chuyện người cha của ba chị em nhà họ Tống dạy con trong một cuốn hồi ký, rất lôi cuốn. Theo lý mà nói, ông Tống hoàn toàn có khả năng “thỏa mãn trước”, “thỏa mãn quá mức”, “thỏa mãn tức thời” tất cả yêu cầu của các con, song ông chỉ “thỏa mãn quá mức” ở khía cạnh giáo dục học tập, ủng hộ con cái học ở những trường nổi tiếng. Còn về cuộc sống, ông lại nghĩ cách mô phỏng hoàn cảnh, sáng tạo điều kiện chưa có, từ đó rèn luyện tính kiềm chế và sức chịu đựng, bồi dưỡng tinh thần vững vàng cho con, chứ ông không muốn con mình trở thành đồ ăn hại “trông thì bóng bẩy ngoài da, bề trong vụn lở, kim la tám tầng’’.
Có lần, ông Tống đưa các con tới chùa Long Hoa vào một ngày mưa to gió lớn. Nhưng ông không cho ba chị em tham quan ngôi chùa cổ, bất ngờ ném bay chiếc ô trong tay họ đi, bắt họ đứng đầu trần dưới mưa ở chân tháp. Ông chỉ vào tháp Long Hoa cao chót vót: “Các con nhìn ngọn tháp đi, tại sao hơn một ngàn năm nay nó không sợ mưa gió? Vì nó có nền móng kiên cố, khung trụ vững chắc. Sau này các con muốn dấn thân vào cách mạng thì phải đặt nền móng, dựng khung trụ ngay từ thuở còn nhỏ. Bây giờ chúng ta cùng thi chạy sáu vòng quanh bảo tháp nhé!” Ông chạy trước dẫn đầu, các con ông lần lượt đuổi theo sau, họ ngã dúi dụi trong bùn đất lầy lội, rồi lại mau chóng bò dậy chạy tiếp, không chịu rớt lại phía sau… Nhà họ Tống còn có một cách khác rèn luyện sức chịu đựng của con trẻ là cùng con nhịn ăn một ngày. Ngày hôm đó, trẻ ngồi nhìn những món ăn ngon hấp dẫn bày la liệt trước mặt trong lúc bụng đói cồn cào, trẻ kiềm chế cơn thèm, thà nhịn đói cũng không động vào một miếng.
Phương pháp mô phỏng hoàn cảnh “chưa có điều kiện thì hãy tạo ra điều kiện” không những rèn cho con cái chúng ta kỹ năng đương đầu với biến cố cuộc đời, mà còn rèn cho chúng ý chí học tập.
Nguyên nhân rất nhiều trẻ em hiện nay học hành chểnh mảng thường liên quan đến việc phụ huynh thiếu giáo dục ý chí cho con. Phẩm chất ý chí của một đứa trẻ được coi là bài kiểm tra quan trọng nhất trong giáo dục thi cử, việc đặt ra các môn thi, đề thi chỉ xuất phát từ nhu cầu tuyển sinh, chứ không hoàn toàn xuất phát từ hứng thú của con trẻ. Tại sao tuyệt đại đa số trẻ em không có hứng thú đối với chuyện học hành thi cử? Nhìn vào phẩm chất ý chí, chúng ta không khó nhận ra những đứa trẻ bộc lộ tài năng qua giáo dục thi cử, bất luận có nhồi nhét kiến thức hay không, chúng đều có một điểm chung là ý chí khá kiên cường. Chính vì chúng biết nhẫn nại, biết khắc phục khó khăn, biết kiên trì, nên mới thi đỗ vào các trường trung học và đại học trọng điểm. Ngược lại, không ít trẻ em có chỉ số IQ rất cao nhưng học hành tùy hứng, không chú tâm, ra điều kiện, sợ chịu khổ, chưa nhẫn nại, kết quả thành tích học tập không tốt, đó là biểu hiện điển hình của những đứa trẻ có ý chí kém cỏi.
Người Nhật Bản coi học tập là hành động “miễn cưỡng”, tức là chúng ta phải tự khép mình vào khuôn khổ học tập, tránh nảy sinh tâm trạng lười biếng, đồng thời nỗ lực học thật giỏi một môn. Còn người Do Thái coi học tập là hành động “lặp lại.” Xét về mặt chữ, ý nghĩa của nó là tự mình tập đọc, tập nói, tập nghe nhiều lần, cuối cùng ghi nhớ toàn bộ nội dung bài học. Thật ra “lặp lại” ngầm phản ánh một chân lý là: Tính bền bỉ trong sinh tồn. Hầu hết trẻ em Do Thái đều có tính bền bỉ này.
Câu chuyện của Anne, một cô bé Do Thái mà mọi người dân Israel đều biết đến là tài liệu giảng dạy mẫu mực về bồi dưỡng sức nhẫn nại cho trẻ. Trong Chiến tranh thế giới thứ Hai, Anne sống trong căn phòng tối tăm chật hẹp, không nhìn thấy mặt trời suốt một thời gian dài, làm sao cô bé có thể kiên trì như vậy? Mãi đến khi đọc xong cuốn Nhật ký Anne Frank tôi mới nhận ra, thì ra ghi chép cũng là một cách cô bé khích lệ ý chí của mình trong nghịch cảnh éo le: Tôi cho rằng tôi nhất định phải kiên trì đến cùng.
Chẳng lẽ chỉ một số ít người giống như Anne mới có ý chí kiên trì và nghị lực phi thường như cô bé? Câu trả lời là không, ý chí là sức mạnh nội tại của con người, mỗi đứa trẻ khỏe mạnh về tinh thần và thể chất đều có phẩm chất căn bản này, nó không phải là tố chất thiên bẩm của số ít trẻ em, nhưng việc nó có thể tỏa sáng hay không lại phụ thuộc vào quan niệm và phương pháp giáo dục của phụ huynh.
Qua mối quan hệ với bạn bè Israel, tôi nhận ra phụ huynh Do Thái lao tâm khổ tứ mô phỏng hoàn cảnh gia đình hoặc tặng con cái một chuyến đi chịu khổ ở trường quý tộc, mục đích là để cho trẻ không rơi vào cạm bẫy ngọt ngào của “thỏa mãn quá mức”, “thỏa mãn trước.” Có lẽ những tai họa trong lịch sử khiến dân tộc Do Thái không bao giờ quên quá khứ đau thương của mình, nên họ mới có dũng khí và nghị lực hiếm thấy, xây dựng một cuộc sống tốt đẹp trên mảnh đất cát phèn khắc nghiệt, thiếu hụt tài nguyên nghiêm trọng, chiến tranh liên miên và còn sản sinh ra lớp lớp anh kiệt, các chuyên gia hàng đầu trong nhiều lĩnh vực, phân bố ở khắp năm châu.
Trong xã hội tương lai, nền kinh tế Trung Quốc vẫn trên đà phát triển, tố chất con người đều rất cao, ngoài ra những hành vi, tư tưởng và tình cảm của con người cũng sẽ có sự chuyển biến lớn lao. Bởi vậy, các bậc phụ huynh nhất định phải tính toán kỹ lưỡng, hôm nay bạn có thể cho con ăn ngon mặc đẹp, có thể thỏa mãn trước, thỏa mãn quá mức, thỏa mãn tức thời mọi đòi hỏi của con, nhưng mười năm, mười lăm năm nữa, chúng bắt buộc phải phát huy hết khả năng của mình để thích nghi với cuộc sống xã hội. Nếu tình yêu thương con cái của bạn làm lỡ dở quá trình trưởng thành của con thì đến lúc đấy, chúng sẽ gặp rất nhiều vấn đề, đường đời sẽ gập ghềnh, trắc trở hơn, hoàn toàn đi ngược lại mong muốn của bạn. Cho nên các bậc làm cha làm mẹ cần phải tỉnh táo, đừng thấy để cho trẻ sống sung sướng thoải mái trong xã hội chỉ có ba người, mà quên mất hiện thực sau này.
Trắc nghiệm ý chí của con
Bài kiểm tra dưới đây có hai mươi câu hỏi, mỗi câu có năm đáp án, phụ huynh hãy để con trẻ tự chọn đáp án dựa vào tình hình thực tế của bản thân (chỉ chọn một đáp án duy nhất).
1. Tôi rất thích hoạt động thể dục thể thao như chạy cự li dài, du dịch đường dài, leo núi, không phải vì điều kiện sức khỏe của tôi phù hợp với các hoạt động này, mà vì chúng có thể rèn luyện ý chí của tôi.
(Rất đồng ý, Khá đồng ý; Nói không đúng; Đồng ý ở mức độ vừa phải; Không đồng ý.)
2. Tôi lên kế hoạch cho mình, vì nguyên nhân chủ quan không thể hoàn thành công việc đúng hạn.
(Gặp tình huống này rất nhiều; Khá nhiều; Không rõ; Đồng ý ở mức độ vừa phải; Không đồng ý.)
3. Nếu không có lý do đặc biệt, hằng ngày tôi vẫn thức dậy đúng giờ, không ngủ nướng.
(Rất đồng ý; Khá đồng ý; Không rõ; Đồng ý ở mức độ vừa phải; Không đồng ý.)
4. Bản kế hoạch định trước cần có tính linh hoạt nhất định, nếu gặp khó khăn trong quá trình hoàn thành thì có thể thay đổi hoặc từ bỏ.
(Rất đồng ý; Khá đồng ý; Vô nghĩa; Đồng ý ở mức độ vừa phải; Phản đối.)
5. Khi nảy sinh mâu thuẫn giữa học tập và vui chơi, cho dù hoạt động vui chơi ấy có sức hấp dẫn đến đâu đi nữa, tôi cũng sẽ lập tức quyết định đi học.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không phải như vậy.)
6. Khi gặp khó khăn trong học tập và công việc, cách tốt nhất là lập tức cầu cứu đồng nghiệp hoặc bạn học.
(Đồng ý; Khá đồng ý; Vô nghĩa; Không quá đồng ý; Phản đối.)
7. Khi thấy khó chịu trong quá trình chạy đường dài, cảm giác không thể chạy nổi, tôi luôn cắn răng chịu đựng, kiên trì đến cùng.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không phải như vậy.)
8. Tôi luôn muộn giờ đi ngủ vì đọc một cuốn tiểu thuyết hấp dẫn.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không phải như vậy.)
9. Trước khi làm một việc, tôi luôn nghĩ đến kết quả khác nhau nếu tôi làm hoặc không làm, để có mục đích làm việc.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không phải như vậy.)
10. Nếu không hứng thú với một việc nào đó, cho dù nó là việc gì, sự tích cực của tôi đều không cao.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không phải như vậy.)
11. Khi gặp một việc nên làm và một việc không nên làm nhưng lại hấp dẫn, tôi luôn đấu tranh tư tưởng mạnh mẽ, nghiêng về việc nên làm.
(Đúng; Đôi khi đúng; Trung lập; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
12. Đôi khi nằm trên giường, tôi hạ quyết tâm ngày mai phải làm một việc quan trọng (như học ngoại ngữ), nhưng sáng hôm sau thức dậy, tinh thần ấy lại tiêu tan.
(Luôn luôn như vậy; Tương đối thường xuyên; Thỉnh thoảng như vậy; Khá ít khi như vậy; Không đúng.)
13. Tôi có thể làm một việc quan trọng nhưng tẻ nhạt vô vị trong thời gian dài.
(Đúng; Đôi khi như vậy; Trung lập; Rất ít khi làm vậy; Không đúng.)
14. Khi gặp tình huống phức tạp trong cuộc sống, tôi luôn lưỡng lự, không quả quyết.
(Đúng; Đôi khi như vậy; Lúc có lúc không; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
15. Trước khi tiến hành một công việc, đầu tiên tôi nghĩ đến tầm quan trọng của nó, tiếp đến mới nghĩ nó có khiến tôi hứng thú hay không.
(Đúng; Đôi khi như vậy; Trung lập; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
16. Khi gặp tình huống khó, tôi luôn mong muốn người khác quyết định giúp tôi.
(Đúng; Đôi khi như vậy; Trung lập; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
17. Khi đã quyết định làm một việc nào đó, tôi luôn nói là làm, quyết không trì hoãn hoặc bỏ dở giữa chừng.
(Đúng; Đôi khi như vậy; Trung lập; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
18. Khi cãi nhau với người khác, tuy là biết tôi không đúng, nhưng tôi không nhịn được nên vẫn nói một hai câu quá đáng, thậm chí còn chửi người ta.
(Luôn luôn như vậy; Đôi khi; Rất ít khi như vậy; Không đúng.)
19. Tôi muốn làm một người có ý chí kiên cường vì tôi tin tưởng sâu sắc “có chí thì nên”.
(Đúng; Đôi khi; Trung lập; Rất ít khi; Không đúng.)
20. Tôi tin rằng gặp thời cơ thì làm việc thuận lợi hơn nhiều, đôi khi thời cơ có tác dụng lớn hơn nỗ lực của con người gấp nhiều lần.
(Đúng; Đôi khi; Trung lập; Rất ít khi; Không đúng.)
Cách tính điểm và đánh giá:
1. Đối với những câu lẻ (1, 3, 5…), năm đáp án từ 1 đến 5 sau mỗi câu tương ứng với 5, 4, 3, 2, 1 điểm. Đối với những câu chẵn (2, 4, 6…), năm đáp án từ 1 đến 5 sau mỗi câu tương ứng với 1, 2, 3, 4, 5 điểm.
2. Điểm số của hai mươi câu hỏi có liên quan đến phẩm chất ý chí như sau:
81-100 điểm: Ý chí rất kiên cường.
61-80 điểm: Ý chí khá kiên cường.
41-60 điểm: Ý chí bình thường.
21-40 điểm: Ý chí khá kém cỏi.
0-20 điểm: Ý chí rất kém cỏi.
-----
Người Do Thái nổi tiếng trên rất nhiều lĩnh vực vì truyền thống giáo dục gia đình “trong yêu có dạy” giúp dân tộc này duy trì sức chiến đấu mạnh mẽ. Các loại sách báo về giáo dục gia đình của Israel mà tôi từng đọc đều nhắc nhở các bậc cha mẹ một đạo lý rất đơn giản là đừng vì yêu con mà xem nhẹ việc dạy con: Giáo dục trong gia đình do các bậc cha mẹ tự triển khai, nên rất dễ xảy ra hiện tượng cha mẹ không hiểu được tâm trạng của con mình cùng với việc không nắm được các tiêu chuẩn giáo dục, tức là cha mẹ dễ mắc các sai lầm trong cách yêu con như “thỏa mãn quá mức”, “thỏa mãn trước”, “thỏa mãn tức thời” chúng ta đã nói đến trong phần trước. Gia huấn Do Thái cảnh báo phụ huynh: Đừng lo bạn là người cha người mẹ không yêu thương con cái, chỉ sợ bạn quá yêu con mà quên mất việc dạy con.
“Yêu con” là thiên chức của người làm cha làm mẹ. Tôi xin dẫn ra một vài ví dụ về tình yêu thương con cái của nhân loại như: “Bà mẹ đi bộ” vì muốn hiến gan khỏe mạnh cứu sống con mình nên đã kiên trì đi bộ với cường độ cao mỗi ngày. Nhờ đó lượng mỡ thừa trong gan của bà mà ngay cả các bác sỹ cũng phải bó tay đã hoàn toàn tiêu biến; hay như đến tận lúc lâm chung, người mẹ bị đống đổ nát đè lên người trong một trận động đất vẫn khom lưng cho con bú. Các bậc cha mẹ trong thiên hạ đều không tiếc thân mình, sẵn sàng nhảy vào nơi dầu sôi lửa bỏng vì con. Cho nên chúng ta không thể nghi ngờ tình yêu thương vô bờ bến họ dành cho con mình, chỉ có điều yêu con không phải là cái đích cuối cùng của giáo dục gia đình, yêu con mà không biết dạy con chỉ càng khiến chúng thêm hư mà thôi. Phụ huynh Do Thái nhấn mạnh đến việc cha mẹ cần phải khép con cái vào khuôn khổ từ năm lên ba. Vì sớm hay muộn trẻ cũng phải đi vào khuôn khổ, nền nếp, cha mẹ càng sớm thực hiện, thì cái giá họ phải trả sau này càng ít đi và lợi ích thu được càng nhiều hơn.
“Trong yêu có dạy” cũng là một trong những truyền thống giáo dục gia đình tốt đẹp được người Trung Quốc coi trọng nhất từ xưa đến nay, những vị đại thần tiếng tăm lừng lẫy trong lịch sử như Tư Mã Quang, Tăng Quốc Phiên đều để lại các bài học răn dạy con cháu. Tư Mã Quang không chỉ viết Câu chuyện đập vỡ vại nước lưu lại tiếng thơm muôn đời, ông còn viết cuốn Gia phạm, trong đó có một câu nói nổi tiếng là: “Người làm mẹ không lo không yêu con, chỉ lo biết yêu mà không biết dạy. Cổ nhân nói: ‘Mẹ hiền thì con hư’. Yêu mà không dạy, khiến con đổ đốn, phạm vào trọng tội, bị khép hình phạt, đi đến chỗ diệt thân, không phải người khác làm con thất bại mà chính là người mẹ. Từ xưa đến nay có quá nhiều trường hợp tương tự như vậy, ta chẳng thể kể xiết.” Ngay từ mấy ngàn năm trước, Tư Mã Quang đã nhận thấy sai lầm lớn nhất trong cách yêu con của các bậc cha mẹ là họ chỉ biết yêu mà không biết dạy, cuối cùng chỉ làm hỏng con và lỗi lầm này hoàn toàn thuộc về cha mẹ. Ngoài ra, Trung Quốc còn có một bộ thư tịch cổ nổi tiếng là Nhan thị gia huấn gồm hơn hai mươi chương sách đầy tâm huyết. Tác giả của cuốn sách là một người xuất thân từ gia đình danh gia vọng tộc, ông ví việc định ra quy tắc cho con cái giống như việc dựng lan can trên vách đá cheo leo, dạy những người đang làm cha làm mẹ trong nhà cần yêu thương con cái như thế nào thì chúng mới thành tài.
Qua đó có thể thấy, giáo dục gia đình của người Do Thái và gia huấn cổ của người Trung Quốc còn lưu truyền cho đến ngày nay đều phân tích đúng trọng tâm giáo dục làm chúng ta phải giật mình nhìn lại. Nếu thật sự yêu thương con cái, chúng ta hãy chú ý đưa chúng vào khuôn khổ ngay từ những năm đầu đời, không thể chỉ yêu mà không dạy.
Các bậc cha mẹ Trung Quốc ngày nay hiểu câu gia huấn “yêu mà biết dạy” ra sao? Phải nói rằng, dù hiện nay chúng ta coi trọng giáo dục hơn ngày trước rất nhiều, nhưng vẫn chưa hiểu hết được ý nghĩa sâu xa của câu “yêu mà biết dạy.” “Yêu mà biết dạy” là giáo dục nền nếp gia đình, là giáo dục tố chất, hay nói ngắn gọn là giáo dục con cái một cách nghiêm túc ngay từ đầu, chứ không chỉ là giáo dục âm nhạc, hội họa, thư pháp, Taekwondo, chỉ số IQ, tiếng Anh và Olympic toán học. Trẻ em tựa như đoàn tàu nối đuôi nhau hướng về tương lai, thiếu trạm xuất phát là giáo dục gia phạm của cha mẹ, đoàn tàu đó khó có thể vận hành an toàn và đi tới bến đỗ tốt đẹp ở nơi xa. Xưa nay những bài học như thế không còn gì là hiếm.
Ngày nay chúng ta thường xuyên bắt gặp cảnh tượng sau trong cuộc sống thực tế: Ông bà hoặc cha mẹ bưng bát cơm đuổi theo đứa trẻ nhỡ nhỡ bón cơm, cháu bé cầm đồ chơi trong tay, ngúng nguẩy ăn được miếng cơm lại quay sang chơi một lúc, chạy quanh một vòng, rồi mới chịu ăn thêm miếng nữa. Đến lúc cơm nguội canh lạnh vẫn còn quá nửa bát chưa ăn. Phụ huynh cảm thấy vô cùng thương xót, vì nó ăn chưa no. Thật ra, trẻ con cũng biết làm theo sắc mặt người lớn, bạn càng nhân nhượng và nhẫn nại với con một cách vô nguyên tắc thì nó càng khéo lợi dụng tình cảm của bạn, cuối cùng là “bắt được thóp” của bạn.
So với phụ huynh Trung Quốc, phụ huynh Do Thái nghiêm khắc hơn trong việc giữ gìn gia quy, gia pháp. Ở Israel, tôi gần như chưa bao giờ trông thấy cảnh cha mẹ chạy theo đứa con hơn ba tuổi, xúc cơm cho nó ăn. Sau khi thức ăn được dọn ra bàn, cả nhà sẽ ngồi dùng bữa. Nếu trẻ bướng bỉnh rời khỏi chỗ, không chịu ăn thì đến khi quay lại, đồ ăn thức uống trên bàn đã được dọn sạch rồi. Giờ trẻ muốn ăn cũng đâu còn cái gì để ăn nữa. Phụ huynh Trung Quốc coi việc dỗ con ăn là một việc khó nhọc, nhưng nếu chúng ta chịu suy nghĩ một chút thì đó chẳng phải là do cha mẹ không đặt ra nguyên tắc, quy củ cho con hay sao.
Những bữa liên hoan của gia đình là môi trường tốt nhất để kiểm tra mức độ chấp hành gia pháp của một đứa trẻ. Tôi nhận ra điều này khi sống cùng các gia đình Do Thái: Vốn là người rất hiếu khách, tôi thích mời hàng xóm và bạn bè thân hữu đến nhà chơi vào dịp cuối tuần, không khí gia đình những ngày này luôn ồn ào, náo nhiệt. Một lần tôi mời nhà hàng xóm sang dùng cơm. Tôi làm cơm rang Dương Châu cùng một vài món ăn Trung Quốc đãi mọi người, cậu con trai hai tuổi của nhà hàng xóm quấy khóc, đòi ăn bánh ngọt. Nhưng ở trước bàn ăn, người hàng xóm vẫn cố ý lấy thức ăn vào một cái đĩa nhỏ cho nó và bảo: “Nếu con không ngoan ngoãn ngồi ăn hết chỗ cơm này đi thì sẽ không có bánh ngọt cho con.”
Bữa tối hôm ấy, thằng bé chỉ xúc mấy miếng cơm rồi lặng lẽ rời khỏi bàn. Sau bữa cơm, tôi mang kem sô-cô-la tự làm ra mời mọi người, vừa trông thấy món điểm tâm yêu thích của mình, thằng bé sáng mắt lên, tỏ vẻ đầy thích thú, nó quay sang xin mẹ mấy miếng cho đỡ thèm. Người mẹ ngồi im như không, mặc kệ thằng bé gào khóc vòi vĩnh. Lúc đó tôi cảm thấy cô hàng xóm này hơi quá, chuyện bé xé ra to, cần gì phải nghiêm khắc với thằng bé mới hai tuổi?
Một năm sau, nhà hàng xóm đó lại sang nhà tôi làm khách. So với lần trước, cháu bé có sự thay đổi làm tôi ngỡ ngàng. Trước khi dùng bữa, hai vợ chồng nhà họ đặt ra quy ước với con, chỉ khi thằng bé chịu ăn hết thức ăn trong bát và được sự đồng ý của mẹ, nó mới được ra chỗ khác chơi. Hai vợ chồng họ giải thích với tôi: “Với bọn trẻ, chúng ta cần phải đề ra hai nguyên tắc, một là trước khi làm việc gì cũng cần đặt ra quy ước với con, hai là không thỏa hiệp với con ngay sau đó.”
“Đặt ra quy ước” cũng là tinh hoa gia huấn của Trung Quốc thời cổ đại! Tư Mã Quang từng nói, không quản giáo, dạy bảo con từ lúc còn nhỏ, đợi đến khi nó lớn rồi mới lo dạy dỗ, chẳng khác nào không uốn cành tỉa lá khi cây còn bé, để mặc nó phát triển tự nhiên, xiêu xiêu vẹo vẹo, đến khi cây lớn bằng hai người ôm mới lo uốn cành tỉa lá, há chẳng tốn nhiều công sức hơn sao? Làm vậy cũng chẳng khác nào mở lồng thả chim đi rồi đuổi theo bắt nó về hay tháo dây cương cho ngựa chạy sau đó đuổi lại, chẳng phải lúc đầu không mở lồng, tháo dây cương thì đỡ tốn công, tốn sức hơn sao?
Các gia đình Trung Quốc hiện đại nhấn mạnh đến việc cho trẻ được tự do phát triển, song điều này thường dẫn giáo dục gia đình đi vào một sai lầm khác là dung túng ham muốn của trẻ một cách mù quáng. Để trẻ tự do phát triển không mâu thuẫn với việc áp dụng gia pháp cho trẻ ngay từ nhỏ. Có phép tắc là biểu hiện của một đứa trẻ có tố chất tốt và cũng là nền tảng giúp nó xây dựng nên mối quan hệ tốt đẹp với các thành viên khác trong xã hội sau này. Làm sao để trẻ “biết phép tắc”? Một ví dụ đơn giản như chuyện nói năng chẳng hạn: Thấy con cái ăn nói tùy tiện mà cha mẹ không uốn nắn, nhắc nhở, như thế có nghĩa là cha mẹ biết yêu mà không biết dạy.
Tôi có một người bạn già, một hôm bà ấy bế đứa cháu trai hai tuổi sang nhà tôi chơi. Không hiểu vì lý do gì, đột nhiêu thằng bé tát một cái vào mặt bà. Vậy mà bà bạn tôi còn cười hể hả: “Ối chà, thằng bé này được lắm, bà đừng xem thường cháu tôi nhỏ nhé, nó đánh đau lắm đấy! Đúng là giống y như ông nó! Có lần còn đánh ông nó đỏ hết cả mặt cơ mà.” Bà bạn già của tôi còn đang nói dở câu chuyện thì “bụp” một cái, thằng bé lại tát vào mặt bà nó cái nữa.
Những bậc cha mẹ không đánh giá đúng tầm quan trọng của việc giáo dục con cái theo khuôn phép gia đình trong giai đoạn đầu đời, thường có thái độ cho trẻ tự do phát triển theo ý mình. Lý do họ đưa ra là con hãy còn nhỏ, chưa hiểu gì nên có dạy nó bây giờ cũng bằng thừa, đợi nó lớn hơn chút nữa cũng chưa muộn. Đó là cách nghĩ vô cùng tai hại. Gia đình tự nguyện đầu hàng trước yêu cầu của con em, trẻ cầu được ước thấy và có hành vi không tuân thủ gia quy, còn người lớn trong nhà đều tranh nhau dành tình cảm cho trẻ, chỉ lo nó không vui, bị tủi thân, trong khi đó lại sao nhãng việc giáo dục con em mình một cách nghiêm túc ngay từ lúc nó còn nhỏ. Chả trách đến nay những gia đình này không tài nào hiểu được, tại sao họ nuôi dạy con cái bằng tất cả tình thương và tâm huyết của người làm cha làm mẹ, vậy mà có một ngày họ bàng hoàng nhận ra con mình trở nên xa lạ, hỗn láo và không hiểu cha mẹ.
Cái gọi là “ái chi thâm, trách chi thiết” chính là trong yêu có dạy, những yêu cầu nghiêm khắc của cha mẹ đối với con cái bắt nguồn từ chính tình yêu thương con cái sâu đậm của họ. Bởi vậy, những người làm cha làm mẹ đừng để tình yêu mù quáng chi phối mình, chúng ta phải “vừa yêu vừa dạy”, “vừa chiều vừa nghiêm.” Đương nhiên, nghiêm khắc không có nghĩa động một tý là chửi mắng, đánh đập con, mà cần dựa trên tiền đề là sự hợp lý. Hơn nữa, cha mẹ cũng phải có hiểu biết, nhẫn nại, dạy bảo trẻ từ từ.
Ví dụ như gia đình tôi, thật ra, cách làm dưới đây của tôi cũng được gợi mở từ phụ huynh Do Thái, họ rất thích định ra quy tắc, dạy trẻ học gia pháp trong lúc vui chơi. Cách làm này vừa giúp họ tránh làm tổn thương đến lòng tự trọng của trẻ, vừa không ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
Thời tiết ở Israel rất nóng, nên sàn phòng khách các nhà thường được lát đá hoa cho mát. Huy Huy nhà tôi rất thích nằm bò trên nền đá hoa mát lạnh, vừa ăn cơm vừa đọc sách.
“Huy Huy, con không được nằm bò ra nền nhà ăn cơm như thế.” Tôi kiên nhẫn nhắc nhở Huy Huy hết lần này đến lần khác.
“Vâng, con biết rồi ạ.” Huy Huy vui vẻ nghe lời, nhưng nhân lúc tôi không để ý, nó lại nằm bò ra nền nhà ăn cơm.
Nói đi nói lại mấy lần vẫn không có tác dụng, tôi quay sang bảo Dĩ Hoa: “Dĩ Hoa, em con lại nằm bò ra nền nhà ăn cơm rồi kìa. Con mau vẽ lại bộ dạng của em lúc ăn cơm kiểu đó rồi đưa cho nó xem.”
Dĩ Hoa thừa hưởng năng khiếu vẽ từ tôi, thằng bé mau chóng phác họa dáng vẻ của cậu em trai đang nằm bò ra nền nhà, ăn cơm.
“Huy Huy, em xem này.”
“Hả, sao lại giống chó thế, không đúng, nhất định là anh bôi xấu em rồi!” Huy Huy khăng khăng chối bỏ.
Thấy Huy Huy không tin mình trông giống như hình trong bức vẽ, tôi liền nảy ra một kế: Tôi lấy máy ảnh trong nhà ra chụp cảnh Huy Huy nằm bò ra nền nhà ăn cơm, chỉ sau vài tiếng tách tách, mấy tấm ảnh đã trượt ra.
“Sao trông con lại giống chó thế ạ?” Huy Huy cúi gằm mặt, ủ rũ.
Từ đó về sau, thằng bé không còn nằm bò ra nền nhà ăn cơm nữa.
Tục ngữ nói, không có “quy” và “củ” thì không thể vẽ được hình tròn, hình vuông. Sở dĩ người Do Thái có tỷ lệ thành công rất cao trong giáo dục gia đình vì họ rất coi trọng việc xây dựng khuôn phép cho con trẻ ngay từ nhỏ. Vậy rốt cuộc người Do Thái có bao nhiêu gia quy? Thật ra, đó đều là những quy tắc quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày của chúng ta, ví dụ như, muốn ra ngoài, trẻ phải xin phép người lớn và về nhà đúng giờ hẹn; gặp hàng xóm láng giềng, trẻ phải chủ động chào hỏi; dọn dẹp phòng riêng gọn gàng, sạch sẽ, ăn xong phải mang bát vào bếp, sau khi dùng đồ dùng chung của cả nhà, trẻ phải trả về đúng vị trí… Khả năng kiểm soát bản thân của các bé trai có phần kém hơn, dù đã sửa thói quen xấu, nhưng chúng vẫn có thể tái phạm. Nên các bậc cha mẹ đừng phạt các bé ngay từ lần đầu chúng làm trái quy định. Hãy nhẹ nhàng nhắc nhở con, nếu sau ba lần nhắc nhở trẻ vẫn phạm lỗi, lúc này cha mẹ mới cân nhắc đến hình phạt.
Khi con cái hình thành thói quen tự giác, các bậc cha mẹ Do Thái đỡ được rất nhiều thời gian và công sức. Mỗi lần phát sinh những tình huống tương tự, phụ huynh không cần dạy lại trẻ từ đầu mà chỉ cần nói “đã đến lúc tắt đèn rồi con”, “đến giờ ăn tối rồi”, “đến lúc thu dọn đồ chơi rồi”… chúng sẽ tự biết mình nên làm gì. Không như nhiều phụ huynh Trung Quốc hiện nay, vừa đuổi con chạy khắp nhà, vừa dỗ dành: “Con ngoan, mau lại đây ăn cơm nào, ăn thêm một miếng nữa thôi.” Hay mệt mỏi, đầu hàng nhìn đống đồ chơi con bày ra khắp nhà, chán chường bảo: “Sao con lại ném đồ chơi vung vãi khắp nhà vậy?” Và cũng có khi giả vờ nghiêm mặt bảo: “Sao con không chịu nghe lời mẹ?” Dù thật ra trong lòng cha mẹ đã thầm chịu thua con, vì tất cả những chuyện này đã trở nên quá quen thuộc.
Có thể sẽ có người hỏi, liệu khuôn phép gia đình có tạo nên cái nhìn tiêu cực ở trẻ, rằng cha mẹ không yêu thương con hay không? Về vấn đề nuôi dạy con cái, định ra khuôn phép gia đình, trước tiên phụ huynh Do Thái sẽ giảng giải cho con em mình hiểu rõ nền nếp, phép tắc của gia đình, chứ không bắt trẻ làm theo lời cha mẹ một cách máy móc.
Hồi tôi mới chuyển đến thành phố Tel Aviv, đối diện nhà tôi là một nhà hàng xóm có ba người. Tuy là hàng xóm gần kề nhưng vì hằng ngày mọi người đều bận rộn nên chúng tôi rất ít khi có cơ hội tụ tập, nói chuyện cùng nhau. Một hôm rảnh rỗi, cả nhà họ kéo sang nhà tôi chơi, tôi vội vàng đi chuẩn bị hoa quả, rửa dâu tây, bổ dưa hấu mời họ.
Tôi chọn miếng dưa hấu ít hạt đưa cho cháu bé. Nó ăn được hai miếng thì đặt miếng dưa hấu xuống bàn uống nước, thò tay ra nhón lấy một quả dây tây đưa lên miệng, cắn một miếng nhỏ rồi lại bỏ xuống và thò tay ra bốc nắm hạt dưa.
Cha cháu bé thấy vậy liền nghiêm giọng bảo: “Con cầm miếng dưa hấu, dâu tây lên ăn hết đi rồi mới được lấy thứ khác.”
Tôi cười, đỡ lời: “Anh cứ để cháu nó thích ăn gì thì ăn, chẳng phải vẫn còn rất nhiều thứ sao?”
Cha cháu bé đáp: “Chúng ta không nên lãng phí, tiết kiệm không liên quan gì đến giàu nghèo. Nhưng đây là thói quen tốt cần hình thành cho con cái ngay từ khi chúng còn nhỏ.”
Nghe vậy, cháu bé bĩu môi, hai má đỏ bừng, người cha cười hiền bảo nó: “Cha kể cho con nghe một câu chuyện: Ngày xưa có một phú ông giàu có nhưng vẫn sống rất tiết kiệm, có người khuyên ông ta: ‘Giàu có như ông, mấy đời con cháu ăn tiêu cũng chẳng hết, ông cần gì phải sống kham khổ như vậy? Làm thế, người ta lại nghĩ là ông giả nghèo đấy’. Phú ông đáp: ‘Tuy hiện giờ tôi có nhiều nguồn thu, nhưng không thể lúc nào cũng được như vậy. Nếu để mọi người trong gia đình quen với cuộc sống xa xỉ thì khi tôi không giữ được công việc tốt như hiện nay, họ sẽ khó mà thích ứng, cảm thấy không thể chịu được cảnh thiếu thốn. Giờ để họ học cách tiết kiệm, sau này họ mới có thể sống yên ổn’. Một ngày nào đó nhà mình không còn nhiều thứ để ăn, liệu con có khó chịu không? Vì vậy, bây giờ chúng ta phải học cách trân trọng mọi thứ. Lúc ăn cũng cần phải nghĩ xem mình có thể ăn bao nhiêu, ăn được bao nhiêu thì lấy bấy nhiêu, đã lấy rồi thì phải ăn cho hết…”
Cách dẫn dắt khéo léo của người cha Do Thái này chính là phong cách giáo dục điển hình của người Do Thái. Phụ huynh Do Thái hay kể cho con cái họ nghe những câu chuyện nhỏ, qua đó giúp trẻ rút ra bài học bổ ích, tự nghiền ngẫm và kiểm điểm bản thân.
Phần lớn những vấn đề phụ huynh Trung Quốc gặp phải trong quá trình triển khai giáo dục gia đình đều xuất phát từ sự thiếu khuôn phép trong gia đình. Dù biết không có “quy” và “củ” thì không thể vẽ được hình tròn, hình vuông, nhưng đứng trước đứa con do mình dứt ruột đẻ ra, họ lại không nỡ nghiêm khắc với nó. Xem ra, vấn đề “chỉ lo cha mẹ biết yêu mà không biết dạy” quả là điểm yếu của các bậc làm cha làm mẹ từ xưa đến nay!
Thật ra, việc dạy dỗ con cái cũng không hẳn là khó. Chủ yếu cha mẹ cần làm rõ hai ranh giới: Một là phân định rõ ranh giới giữa “hiếu động và bừa bãi”, “có quy củ và rụt rè thiếu chính kiến.” Rất nhiều phụ huynh thường không phân biệt rõ các khái niệm này nên mới gộp chúng là một. Một nhà giáo dục học Do Thái từng đưa ra một cách so sánh thú vị giúp cha mẹ nắm được ranh giới này, đó là: Ở một đồng cỏ, con dê chạy lăng xăng trong hàng rào, vừa găm cỏ vừa nô đùa, đó là hiếu động. Lúc này người chăn dê không cần phải can thiệp; nhưng nếu con dê chạy vượt ra ngoài hàng rào thì là bừa bãi, lúc này người chăn dê phải thực hiện chức phận của mình. Cách ví giáo dục trong gia đình với công việc chăn dê của nhà giáo dục này không có ý xúc phạm trẻ em, ông chỉ muốn dùng ví dụ cụ thể trên để nói về sự khác biệt giữa hiếu động và bừa bãi.
Giới hạn thứ hai cha mẹ cần phải nắm vững là: Nguyên tắc giới hạn. Tại sao có nhiều phụ huynh mắc phải những sai lầm như thỏa mãn quá mức, thỏa mãn trước và thỏa mãn tức thời đến vậy? Vì các bậc cha mẹ yêu thương con cái thường khó có thể kiên trì giữ vững nguyên tắc của mình, họ rất dễ bị dao động. Mà nếu cha mẹ là người vi phạm quy định trước thì họ sẽ đánh mất uy tín của mình với trẻ, đồng thời trẻ cũng không xây dựng được ý thức tuân thủ quy định. Khi đó việc giáo dục, dạy dỗ trẻ sẽ càng trở nên khó khăn hơn. Tất nhiên, phụ huynh cũng có thể nới lỏng một vài quy định trong những trường hợp thích hợp như, nếu con cái có biểu hiện tốt thì chúng sẽ được ăn nhiều quà ăn vặt hơn, cuối tuần cha mẹ có thể đáp ứng mong muốn của trẻ cho phép chúng xem phim hoạt hình lâu hơn một chút hay đi ngủ muộn hơn một chút vào buổi tối… Cách làm này giảm bớt rất nhiều áp lực ở trẻ. Khi được tự do hơn, chúng sẽ tự giác tuân thủ quy định của cha mẹ.
“Trong yêu có dạy” là món quà quý giá nhất cha mẹ trao tặng cho con dưới một hình thức thông minh. Khi trẻ mỗi ngày một lớn, bạn sẽ nhận ra con càng ngày càng hiểu chuyện hơn, ngược lại con trẻ cũng cảm thấy bạn càng ngày càng gần gũi và đáng kính hơn, tình cảm giữa cha mẹ và con cái cũng ngày càng khăng khít hơn. Vì qua những phản hồi trong giao tiếp xã hội, con trẻ hiểu ra: Chính tầm nhìn xa của cha mẹ đã mang hạnh phúc đến cho chúng, khiến chúng thành người. Lúc đó, bạn có thể dần nới lỏng quy định đối với con cái, mặc sức tận hưởng sự an nhàn sau bao tháng ngày vất vả.
Đối với các bậc cha mẹ mà nói, “không lo cha mẹ không yêu con, chỉ lo biết yêu mà không biết dạy” là một bài kiểm tra ý chí và sự hiểu biết về giáo dục. Vượt qua thử thách này, bạn mới có đủ tư cách nói: bạn yêu con bằng một tình yêu không nông cạn, không hạn hẹp, và bạn được chứng nhận là người cha người mẹ thực thụ, chứ không chỉ là cái danh.
Chín bí quyết trong việc định ra quy tắc cho con
1. Định ra quy tắc trong đối thoại. Theo quan điểm giáo dục gia đình của người Trung Quốc, nói leo theo người lớn là thói quen thiếu lễ độ. Nhưng khi định ra quy tắc trong đối thoại cho con, phụ huynh Do Thái lại khuyến khích con em họ tiếp lời người lớn. Nghĩa là họ không xem trẻ là đối tượng cần được dạy dỗ, mà đặt trẻ lên vị trí ngang hàng với người lớn trong quá trình trao đổi, thảo luận. Họ giảng giải cặn kẽ các quy định cho con cái hiểu, chứ không muốn chúng vâng lời một cách máy móc. Cách giáo dục bằng phương thức đối thoại này đòi hỏi cha mẹ cần có thái độ ôn hòa và nhẫn nại.
2. Định ra quy tắc trong vui chơi. Từ lúc còn ẵm ngửa, trẻ em Israel đã được chơi đùa với các bạn cùng độ tuổi. Do trẻ ăn và ngủ theo đúng thời gian biểu và quy định đã được đặt ra nên tự nhiên chúng cũng hình thành thói quen tuân thủ kỷ luật cùng người khác. Vui chơi là hoạt động thu nhỏ của xã hội, con trẻ có thể học cách tuân thủ quy định, biết chấp nhận thắng thua và biết hợp sức để giành chiến thắng trong quá trình chơi.
3. Khi con cái vi phạm quy tắc, cha mẹ cần phạt chúng thật nghiêm. Nếu không, cha mẹ sẽ đánh mất uy của mình và quy định cũng mất đi tính ràng buộc cơ bản.
4. Thay thế hình phạt về thể xác bằng cách cho con cái thời gian tự kiểm điểm bản thân. Bạo lực sẽ chỉ hủy hoại lòng tự tôn của con trẻ, gieo mầm mống sợ hãi, phẫn nộ và oán hận vào lòng chúng. Việc các bậc phụ huynh Do Thái không đánh con, cũng rất ít khi to tiếng với con khi chúng mắc lỗi khiến đứa trẻ càng dễ hiểu được rằng bản thân chúng cần xây dựng những hành vi chuẩn mực, nhờ đó trẻ sẽ không có cảm giác là mình bị oan. Còn những phản ứng gay gắt của cha mẹ sẽ làm trẻ càng trở nên ương bướng, dọa nạt chỉ mang tác dụng hạn chế, cuối cùng trẻ sẽ nhận ra dù thế nào thì cha mẹ cũng vẫn thương yêu mình. Bởi thế, cách xử phạt nhẹ nhàng mà nghiêm khắc sẽ khiến trẻ nhận ra vi phạm quy tắc là điều không nên.
5. Khi xây dựng quy tắc, phụ huynh cần nói cho trẻ biết kết quả của cách làm này. Tốt nhất những kết quả cha mẹ nêu ra có liên quan đến lợi ích thiết thân của trẻ.
6. Phụ huynh cần luận đúng tội, không nên vội vàng chụp mũ cho trẻ.
7. Phụ huynh nên khuyên răn con cái bằng những lời lẽ tích cực, không dùng lời lẽ tiêu cực hăm dọa trẻ.
8. Khi quy tắc đã được lập ra thì bất luận là vào lúc nào, ở đâu hay trong hoàn cảnh nào trẻ cũng đều phải tuân thủ, không nên nay thế này mai thế khác, ở nhà làm một đằng, ra ngoài làm một nẻo. Như vậy chỉ khiến trẻ hoang mang, không biết phải làm thế nào mới đúng.
9. Các quy tắc không chỉ được áp dụng với con trẻ, ngay cả phụ huynh cũng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt. Chẳng hạn như muốn trẻ ăn uống trật tự, ngoan ngoãn thì cha mẹ phải có những cử chỉ mẫu mực trên bàn ăn, không kén chọn, không lãng phí thức ăn. Muốn trẻ lễ phép, lịch sự, cha mẹ hãy làm gương cho con trước.
10. Cha mẹ cần tạo ra bầu không khí thoải mái. Khi con cái không nghe lời cha mẹ, phụ huynh đừng cố ép chúng phải làm theo, vì bất luận là trẻ lớn hay trẻ nhỏ thì cha mẹ cũng không được đánh mắng chúng. Lúc bầu không khí đang căng thẳng là lúc khó thực thi quy tắc nhất. Cha mẹ có thể sử dụng chiến thuật vu hồi, thể hiện chút khả năng hài hước của bản thân bằng cách tự mình nói ra lý do khiến con không tuân thủ quy tắc và đưa ra cách giải quyết theo cách nghĩ của con, làm vậy chúng sẽ dễ tiếp thu hơn.
11. Điều kiện tiên quyết để trẻ tuân thủ quy tắc là để trẻ được tự do. Trong cuộc sống thực tế, không ít bậc cha mẹ thường vì không phân biệt rõ ràng giới hạn giữa “hiếu động và bừa bãi”, “có quy có củ và rụt rè thiếu chủ kiến” nên mới gộp chúng làm một.
----
“Bao bọc quá độ” và “nuôi chậm”
Tôi từng tham dự một buổi biểu diễn ca nhạc nhằm gắn kết tình cảm học sinh tại một trường tiểu học trong nước, các cháu say sưa thể hiện tài nghệ của mình. Khi chương trình vừa kết thúc, mọi người liền xúm quanh bà mẹ của cháu bé đã thể hiện bản nhạc Tristesse của Chopin hay tuyệt, nhao nhao hỏi: “Cháu nhà chị bắt đầu học đàn từ năm mấy tuổi? Luyện tập thế nào? Thầy nào dạy vậy?” Thực ra, tiếng đàn kia gợi lên trong lòng các bậc phụ huynh không phải là mong muốn thưởng thức mà là những sự bất an và so bì. Kết cấu gia đình “421”, “621” của Trung Quốc khiến người lớn đặt cược vào tương lai của con em mình “chỉ có thể thành công, không được phép thất bại”.
Không riêng Trung Quốc, mấy năm gần đây, các nước khác cũng xuất hiện hành vi cha mẹ “quá quan tâm”, “quá sốt sắng”, “quá can dự” vào cuộc sống của trẻ. Các học giả giáo dục dùng cụm từ “cha mẹ trực thăng” (helicopter parents) để miêu tả những người cha người mẹ “bao bọc quá độ” con cái, lúc nào cũng bay lượn trên đầu và theo sát nhất cử nhất động của trẻ.
Thậm chí, họ thường nảy sinh những biểu hiện tiêu cực như vui mừng, đau buồn quá mức, chỉ vì một chút thành công hay thất bại của con. “Cha mẹ trực thăng” vô tình bay càng nhanh, quản càng chặt, chỉ e một khi giảm tốc độ họ sẽ phá hủy cuộc đời của mình và cả cuộc đời của con.
Các bậc “cha mẹ trực thăng” nghĩ rằng càng vất vả công lao của họ càng lớn, nhưng thực tế, sự bao bọc quá mức của họ có phát huy hiệu quả hay không? Điều đáng lo là các bậc “cha mẹ trực thăng” không đắn đo khi dùng thời gian nghỉ ngơi của mình đưa con tới các lớp phụ đạo, trong khi con đã chán ngấy lớp học đó hoặc có sở thích khác. Họ bỏ ra mấy trăm tệ cho một lớp phụ đạo chẳng khác nào ném đá lướt qua mặt nước, phụ huynh tiêu tốn biết bao nhiêu tiền, còn con cái phải mang tội. Họ không tiếc tiền đóng cho con theo học trường điểm, nhưng đến khi nhận thấy thành tích học tập của con chẳng có chút khởi sắc thì cứ như là ngày tận thế sắp đến tới nơi. Họ quyết định nghề nghiệp sau này của con, không làm bác sĩ thì phải làm giáo viên hoặc nghệ sĩ lớn, cho dù nhiều khi ngoài miệng cha mẹ không nói ra tâm ý muốn con mình thành rồng, nhưng trong tiềm thức vẫn cương quyết muốn bồi dưỡng chúng thành anh tài. Thấy trẻ vẫn chậm chạp bước đi trên con đường dẫn tới ước mơ, phụ huynh đứng trước vạch xuất phát, lòng nóng như lửa đốt, tại sao nó không hiểu chuyện? Tại sao nó không nỗ lực, không tiến bộ, không xuất sắc?
“Cha mẹ trực thăng” không ngừng đặt ra các câu hỏi: Rốt cuộc con tôi làm sao thế này? Tại sao dạy con lại khó đến vậy? Đối với tất cả những vấn đề có liên quan đến trẻ, cha mẹ trực thăng hiếm khi tìm hiểu nguyên nhân từ chính bản thân mình, trước sau họ vẫn luôn tin rằng tất cả những gì họ làm đều vì muốn tốt cho con, đều xuất phát từ tình yêu thương vô bờ bến đối với con, hoàn toàn không biết tình yêu của họ đang dần trở nên nặng nề, cố chấp, lẫn lộn hay thậm chí mất phương hướng.
Tại sao lại có “cha mẹ trực thăng.” Các chuyên gia giáo dục Israel cho rằng, cha mẹ trực thăng bị rơi vào cạm bẫy của tình yêu, lầm tưởng rằng yêu con tức là phải quét sạch mọi trở ngại, dốc toàn bộ sức lực giúp con giành chiến thắng ở ngay vạch xuất phát. Giá trị quan của quan niệm này chỉ như những bong bóng xà phòng, một lúc nào đó ắt hẳn sẽ vỡ tung ra. Khác với cách “quá bao bọc” của “cha mẹ trực thăng”, phụ huynh Israel nhiệt tình làm “chiến sĩ bí mật”, đưa ra nhiều phương pháp giáo dục khác nhau nhưng đều mang lại hiệu quả tương tự như “nuôi chậm”, “giáo dục chậm”.
Có lần, tôi đến thăm nhà một thầy giáo của Muội Muội, trong lúc thầy giúp tôi chuẩn bị hoa quả ở phòng khách, cậu con trai chưa đầy ba tuổi của ông loay hoay cắm chìa vào ổ khóa. Thằng bé muốn mở cửa phòng ngủ, nhưng do không với tới và không cắm đúng chìa vào ổ khóa, nên nó không làm sao mở được cửa. Thấy thằng bé lóng ngóng vụng về, tôi vội vàng bước tới, định giúp nó một tay, nào ngờ ông thầy giáo cản lại. Ông ấy nói: “Chị cứ kệ nó, cứ để cho cháu tự mày mò một lúc.” Quả nhiên, thằng bé loay hoay lúc lâu, cuối cùng cũng mở được cửa, nó sung sướng vỗ tay.
Khi trẻ em Israel bước vào năm học cuối cấp một, phụ huynh tuyệt đối sẽ không giúp trẻ hoàn thành mọi việc, mà chỉ xuất hiện vào những thời khắc quan trọng. Họ bảo vệ trẻ trong bóng tối nhưng không vượt quá chức phận của mình. Nhà trường bầu ra hội trưởng hội phụ huynh, chức trách của ông ta là tổ chức buổi gặp mặt định kỳ cho các phụ huynh và thầy cô giáo trong khu vực nhất định. Hội trưởng hội phụ huynh ở trường của con trai tôi đưa ra ý kiến: Tham quan (không cần nhiều), giao lưu (cũng không cần nhiều), không lo lắng (thái quá), trông đợi vào sự thay đổi và tin tưởng trẻ. Tức là cha mẹ lùi lại phía sau trẻ, chỉ làm quân sư có trách nhiệm tham mưu, quan sát, nhắc nhở trẻ, chứ không ôm đồm mọi việc.
Theo quan niệm giáo dục gia đình của người Do Thái, cha mẹ “quá bao bọc” là một kiểu xâm phạm tâm hồn con trẻ và cũng là xem thường nhu cầu trưởng thành của chúng, làm giảm khả năng miễn dịch, khả năng tự lo liệu và thích nghi của chúng. Phụ huynh càng lái “trực thăng”, con càng trở thành thai nhi quá hạn, rồi phụ huynh lại càng cảm thấy con cần phải được “bao bọc” hơn nữa. Cứ tiếp tục luẩn quẩn như vậy trong một thời gian dài, mọi chuyện sẽ chuyển biến tồi tệ, con trẻ thiếu tính độc lập, khả năng kiên nhẫn, sự chịu đựng và ý thức kém. Sau này lớn hơn, đứa trẻ ngày càng bộc lộ rõ những khuyết điểm đó khiến phụ huynh lúc nào cũng điên đầu trách mắng: “Con xem con đi, lớn thế rồi mà vẫn không hiểu chuyện, còn phải để mẹ nhọc lòng lo nghĩ. Thật làm mẹ tức chết!” Dưới danh nghĩa của tình yêu, các bậc phụ huynh chỉ có vất vả mà không có công lao.
Tôi từng nghe tâm sự của một tri thức trẻ mới lên chức mẹ, cô ấy tự nhận mình là người mẹ cần mẫn, đảm đang, đáng tiếc hiệu quả nuôi dạy con cái lại hoàn toàn trái ngược với những gì cô ấy mong đợi. “Từ khi biết mình mang thai, cháu đã đọc vô số sách dạy cách nuôi con. Vì muốn nuôi con một cách khoa học ngay từ giai đoạn đầu đời của trẻ, kể từ khi con trai cất tiếng khóc chào đời, cháu đã tuân thủ nghiêm ngặt giờ giấc cho con bú theo như trong sách, nếu quá thời gian quy định, cháu đều nhẫn tâm rút đầu vú ra, bất kể đó là thời điểm con cháu thèm ăn nhất. Để cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho con, cháu thường thái nhuyễn rau củ, ép nước hoa quả cho nó ăn. Đến khi con cháu đi nhà trẻ, dù có ông bà đưa đi đón về, nhưng cháu vẫn cảm thấy không yên tâm, sau khi tan ca, cháu vác cái xác mệt mỏi rã rời chạy như bay về nhà, chỉ lo con gặp chuyện gì bất trắc. Trước khi đi ngủ, dù mệt đến mấy, cháu cũng sẽ đi rửa chân tay mặt mũi cho con, cháu sợ nó rửa không sạch, vẫn còn vi khuẩn. Đến cơ quan, cháu thường xuyên nói chuyện với ông thầy MSN, để tránh lơ là từng giai đoạn phát triển của con. Trong quá trình nuôi dạy, cháu luôn hết lòng vì con, không hề lười biếng, nhưng còn kết quả? Con trai cháu không những không có được những thành tích như cháu kỳ vọng ở từng độ tuổi, ngược lại nó còn bộc lộ rất nhiều thói hư tật xấu khiến cháu vô cùng chán nản. Chắc là tại cháu cho con ăn thức ăn quá nhỏ, nên nó rất kén ăn. Nó không ăn quen đồ ăn ở nhà trẻ, không tiêu hóa được thức ăn, thành thử cứ mười giờ trưa hằng ngày bà ngoại phải cho nó uống nước ép trái cây qua tường rào của nhà trẻ. Khi tất cả các bạn nhỏ trong nhà trẻ đi rửa tay trước lúc ăn cơm, nó luôn là đứa chậm chạp, lề mề nhất, đến khi ăn cơm, nó cứ ngồi nhìn ngang nhìn dọc, vì nó quen ở nhà mọi người đuổi theo nó bón cơm. Đáng lo là, khi tham gia hoạt động mẹ và bé, gặp chút chuyện là nó lại quay sang nhìn cháu dò hỏi, không có một chút chính kiến nào. Gặp chuyện không vừa ý, mồm nó lại méo xệch, cháu cũng nghi hoặc, liệu có phải do mỗi buổi tối cháu đọc quá nhiều truyện cho nó nghe, nên bây giờ nó mới nhạy cảm như vậy. Khổ tâm nhất là nhà hàng xóm của chúng cháu có một cô bé xấp xỉ tuổi con trai cháu, cha mẹ con bé đều làm ở khoa tim mạch của bệnh viện Đại học Y nên rất bận, căn bản không có thời gian chế biến các kiểu món ăn cho con giống như cháu. Lúc đầu, cháu còn lo họ sẽ làm con chậm lớn, nhưng đến giờ biểu hiện của con gái họ ở nhà trẻ được cô giáo hết lời khen ngợi, nó có thể tự lo liệu rất nhiều việc, biết chào hỏi cô giáo và chơi cùng các bạn trong nhà trẻ, bữa trưa tự ngồi xúc cơm ngon lành. Làm việc gì cũng có chủ kiến của mình, đọc sách gì, chơi trò gì đều theo chủ trương của nó. Thấy con bé rất “chững chạc”, cha mẹ nó càng ngày càng ung dung thoải mái, cháu lại nghĩ đến đứa con cháu hết lòng nuôi nấng càng ngày càng làm cháu mệt mỏi, thật sự là tinh thần cháu rất suy sụp!”
Người mẹ trẻ tự phản tỉnh: “Tại sao cháu dốc hết tâm huyết vào việc nuôi con nhưng lại thành ra kết cục như vậy! Thay vì làm một người mẹ bao bọc con quá mức, cần mẫn, chịu khó nhưng không thu được kết quả tốt, cháu có nên đổi phương pháp để đạt hiệu quả cao hơn không?”
Nghĩ lại hồi mới trở về, tôi cũng là một bà mẹ “trực thăng.” Buổi trưa mỗi ngày, tôi đều mang bữa trưa cho con gái. Giống như ngày trước ở Thượng Hải, đối với bọn trẻ, tôi “nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa”, tôi là một bà mẹ Trung Quốc điển hình. Khoảng mười một giờ trưa hằng ngày, dù bận rộn đến đâu, tôi cũng vội vàng dọn dẹp nhà cửa, cất cơm và thức ăn nóng hổi vào cặp lồng, mang tới trường cho con gái. Những khi trời lạnh, tôi còn bọc khăn lông ra bên ngoài cặp lồng cho cơm khỏi nguội. Thầy cô và bạn bè ở trường của con gái tôi, bao gồm cả bác bảo vệ đều quen mặt “bà mẹ Trung Quốc” là tôi. Tôi mới đi tới cổng trường, họ đã chào: “Trời ơi, bà mẹ Trung Quốc lại tới đưa cơm à!” Bạn học của con gái tôi cũng cười nhạo con bé, nói nó lớn như thế rồi mà vẫn để mẹ tới đưa cơm. Vài thầy giáo cũng kể cho tôi nghe rất nhiều cách giáo dục con cái của người Do Thái, khuyên tôi nên buông tay. Một phụ huynh người Do Thái còn mau miệng nói với tôi: “Chị có thật sự mong muốn con mình thành công không? Biết rút lui vào lúc thích hợp. Chị phải buông tay thì chúng mới bay cao được.” Về sau, tôi không đưa cơm cho con gái nữa, tôi nghĩ con bé sẽ không thích ứng được. Không ngờ, con bé như trút được gánh nặng, nó thở phào nói với tôi: “Cuối cùng con cũng không bị các bạn cười nhạo nữa rồi!”
Có lẽ, ban đầu từ bao bọc quá độ (Overparenting) mang hàm nghĩa tốt. Nghe nói nguồn gốc của từ này có liên quan đến Douglas MacArthur, vị tướng nổi tiếng của Mỹ. Năm đó, MacArthur vào Học viện Quân sự West Point, mẹ ông thuê hẳn một nhà trọ gần trường, giám sát ông, nghe đâu bà ấy có thể dùng ống nhòm nhìn rõ con trai mình có đang học tập chăm chỉ hay không.
Nhưng, trong thế kỷ XXI, từ “bao bọc quá độ” mang ý nghĩa kịch tính hơn rất nhiều, giống như một chiếc phanh ô tô không ăn, thể hiện sự kỳ vọng của cha mẹ trực thăng đối với “đứa trẻ hoàn hảo” (perfect child) của mình. Các bậc phụ huynh can thiệp vào mọi mặt cuộc sống của con, từ lựa chọn nhãn hiệu sữa chua, quần áo, khẩu vị ăn vặt đến kết hợp thực đơn, từ sắp xếp lịch học âm nhạc, học hội họa, thể dục đến vấn đề vui chơi, kết bạn, thậm chí mục tiêu của cuộc đời, lựa chọn hướng đi, người lớn đều quản hết. Phụ huynh đuổi theo trẻ, giúp trẻ mặc quần áo, rửa mặt, ăn cơm, thu dọn đồ chơi, cắt trái cây thành từng miếng nhỏ bón vào miệng trẻ, trẻ hơi khó chịu trong người cha mẹ đã cuống lên chạy chữa, không có bệnh thì bồi bổ cho khỏe, dẫn đến dư thừa chất dinh dưỡng khiến tỷ lệ trẻ em béo phì gia tăng. Ngoài ra, các bậc phụ huynh còn sắp xếp lo liệu toàn bộ cuộc sống của con, không màng đến suy nghĩ của trẻ. Thế nhưng, những bậc cha mẹ có hành vi quá bao bọc con như vậy lại cho rằng bản thân họ là người hiểu con nhất, phản đối người khác đưa ra bất kỳ ý kiến gì về cuộc sống và cách giáo dục đối với con cái họ.
Các nhà giáo dục học rất lo lắng về hiện tượng này, cố gắng tìm biện pháp giúp các bậc “cha mẹ trực thăng” rút lui một cách hợp lý.
Không chỉ ở Israel, mà tại Mỹ, một số bà mẹ đã sáng tạo ra từ Momtini. Các bà mẹ Mỹ đang dần ý thức được tình yêu thương cha mẹ “trực thăng” dành cho con cái là có thiếu sót, nên họ mới viết “Momtini” vào từ điển.
“Momtini” là một từ ghép được tạo thành từ từ “mom” (mẹ) trong tiếng Anh và “martini” tên một loại rượu cocktail, nghĩa đen là “bà mẹ uống rượu.” Những bà mẹ Mỹ như thế này thường tổ chức các buổi dã ngoại cùng con cái họ. Bọn trẻ uống nước cam hoặc ăn bánh ngọt, mải mê chơi đùa, trong khi các bà mẹ thảnh thơi uống rượu martini, hưởng thụ thời gian của mình. Tuy rằng các bà mẹ không nên uống rượu trước mặt con trẻ, nhưng không thể phủ nhận từ momtini biểu đạt được mong muốn của các bà mẹ Mỹ, họ muốn thoát khỏi hình ảnh “bà mẹ trực thăng”, muốn tìm cuộc sống thuộc về mình, điểm này nhận được rất nhiều sự tán đồng từ các bà mẹ Mỹ.
Khi xét lại những mối nguy hại của việc “quá bao bọc” con cái, sau đó quan sát phương pháp lùi một bước của các bậc phụ huynh Do Thái, tôi dần hiểu rằng “nuôi chậm” là quan niệm giáo dục có hiệu quả cao hơn. Nếu như nói sự thành bại trong vai trò làm cha mẹ dựa vào hiệu quả và thành tích của con cái trên đường đời sau này, thì những người cha người mẹ 100 điểm không được coi là chuẩn mực của thành công, thay vào đó, những người cha người mẹ 80 điểm mới là những người có thành tích tốt hơn.
Tiến sĩ James, nhà giáo dục uy tín có một câu danh ngôn nói về các bậc cha mẹ thời đại mới rất có sức thuyết phục, ông nói: “Một phụ huynh 100 điểm, tuyệt đối không phải là một phụ huynh thành công. ‘Tình yêu’ của họ giống như con dao hai lưỡi, vừa thương con vừa hại con.” Trần Hạc Cầm, nhà giáo dục trẻ em nổi tiếng của Trung Quốc cũng từng lên tiếng: “Tốt nhất người làm mẹ chỉ nên dùng một tay.”
Có một bộ ảnh ghi lại quá trình sinh trưởng của cây hồ dương, giảng giải bí quyết trồng hồ dương của chuyên gia Bồi Lâm, cũng có ngụ ý nhắc nhở các bậc cha mẹ xem xét lại cách nuôi dạy con cái “quá bao bọc” với “nuôi chậm.” Nếu chúng ta bón nhiều phân bón cho cây hồ dương, rễ của nó sẽ không ăn sâu xuống lòng đất, chỉ chạy lòng vòng trên mặt đất. Còn nếu chúng ta kiểm soát một lượng phân bón phù hợp, rễ của cây hồ dương sẽ tự cắm sâu xuống, xuyên qua các tầng đất, chạm tới mạch nước ngầm nằm trong lòng đất. Rễ đâm sâu như vậy, sợ gì cây hồ dương không sum suê cành lá. Sợ gì cây dễ bị giông bão quật đổ?
Nguyên lý sinh trưởng của cây hồ dương cũng tương tự như cách nuôi dạy trẻ, muốn cây sinh mệnh của con sâu rễ tốt cây, không bị khuất phục trước giông bão, cha mẹ không được tưới quá nhiều nước và phân bón cho nó. Họ cần có con mắt nhìn xa, khuyến khích con tự vươn rễ, đó mới là “yêu con tính kế lâu dài cho con’’.
Đôi khi phụ huynh thường coi nhẹ quy luật phát triển và khả năng thích nghi của con, đặt quá nhiều kỳ vọng hoặc quá vội vàng, nôn nóng. Sự bao bọc quá mức của họ không những tăng thêm cảm giác thất bại ở trẻ, mà còn khiến chúng mất đi động lực phấn đấu. Trên đường đời vạn dặm, tình thương của cha mẹ luôn nồng đượm trải dài năm tháng, “nuôi chậm” giống như phụ huynh xây dựng từng trạm xăng trên đại lộ, vừa cổ vũ con dốc sức chạy về phía trước, vừa đảm bảo nó có thể tiến xa hơn.
Phương pháp bồi dưỡng nuôi chậm
1. Lắng nghe là một liều thuốc bổ. Lắng nghe không có nghĩa là cha mẹ dạy trẻ “con cần phải làm như thế nào”, “con không nên làm gì.” Lắng nghe chỉ đơn giản là cha mẹ làm một thính giả có lòng nhẫn nại, khéo hiểu ý con và vỗ về tâm hồn con những lúc chúng cảm thấy tủi thân.
2. Khi con đột nhiên gặp vấn đề khó khăn, khó tránh khỏi những biểu hiện chần chừ, lưỡng lự, thậm chí còn không biết phải xử trí ra sao. Cha mẹ cần giúp con làm rõ suy nghĩ của mình, cho chúng một cơ hội trao đổi.
3. Cha mẹ cần phải có phản ứng kịp thời khi con tự giải quyết thành công một việc nào đó. Ngoài ra, ý kiến của cha mẹ chỉ mang tính chất tham khảo, không phải là mệnh lệnh.
4. Trong cứng ngoài mềm. Đừng để cho con cảm thấy cha mẹ giám sát và điều khiển tất cả các hoạt động của chúng, nếu không cha mẹ sẽ dễ làm hao mòn khả năng tự xử lý những vấn đề đột xuất của con.
5. Nếu con có bản tính nhu nhược, nhát gan, thiếu khả năng quyết đoán. Cha mẹ không nên làm con bị kích động, mà cần dẫn dắt, gợi mở để con nói ra nỗi sợ hãi trong lòng mình, cần thông cảm với những nỗi lo lắng, băn khoăn của chúng, tiếp nhận cảm nhận của chúng, đồng thời bày tỏ thái độ ủng hộ.
6. Cha mẹ nên tích cực đưa con đến những nơi công cộng, rèn luyện tầm nhìn của chúng, loại bỏ nỗi lo sợ đối với môi trường lạ và tăng tính thích nghi khi gặp vấn đề đột xuất.
----
Chúng ta thường thấy không ít vị phụ huynh lúc nào cũng kiểm soát và quản thúc con trẻ chặt chẽ. Tất nhiên, những gì họ làm cũng đều xuất phát từ tình cảm quý giá và thiêng liêng của người làm cha làm mẹ, có điều họ quên mất rằng, đó cần là sự dâng hiến một cách vô tư, thầm lặng, chứ không phải là chi phối, không phải là độc đoán. Theo độ tuổi tăng dần của trẻ, các bậc cha mẹ cần thay đổi cách yêu con, từ chăm sóc, bao bọc, chi phối quá nhiều sang tâm thế khoan hòa, giữ khoảng cách nhất định. Chỉ khi con cái bước ra thế giới rộng lớn hơn, chúng mới có thể thấu hiểu tình yêu vô bờ bến cha mẹ dành cho mình và bản thân chúng cũng mới có thể phát triển, thành tài, hạnh phúc hơn. Nhưng trong gia đình, cha mẹ lại luôn luôn thể hiện tình cảm quá mức đối với con cái, từ đó rơi vào hoạt động chi phối tình yêu, kiểm soát tình yêu một cách không có giới hạn. Hiện tượng này rất phổ biến, chỉ là họ vẫn chưa nhận ra mối nguy hại tiềm ẩn.
Người Israel có một câu chuyện ngụ ngôn liên quan đến khoảng cách trong tình yêu, hy vọng nó có thể soi sáng cho các bậc cha mẹ đang chìm đắm trong biển tình yêu thương với con, chưa tự tìm được lối thoát: Mùa đông đến, nhím mẹ muốn rúc vào một chỗ với nhím con cho ấm. Nhưng nhím mẹ không biết nên giữ khoảng cách bao nhiêu mới được. Xa một chút thì hơi ấm trên người nhím mẹ không truyền tới được chỗ nhím con, còn nằm sát vào nhau thì lông gai trên người hai mẹ con sẽ làm đau nhau… Sau nhiều lần ướm thử, cuối cùng nhím mẹ cũng tìm ra khoảng cách thích hợp, khoảng cách đó là khoảng cách trong tình yêu, vừa có thể sưởi ấm cho nhím con lại vừa không làm tổn thương nó.
Khi đứa trẻ mới cất tiếng khóc chào đời, việc đầu tiên chúng ta cần làm là cắt bỏ cuống rốn nối liền giữa người mẹ và đứa trẻ. Chỉ có cắt đứt cuống rốn, thì cả hai mẹ con mới bình an vô sự và đứa bé cũng mới có thể tự sinh tồn. Tương tự như vậy, trong quá trình phát triển của trẻ, nếu cha mẹ không cho chúng không gian sống độc lập, xem thường tính chủ động trong sinh tồn của chúng, thì bề nổi là cha mẹ tạo ra một môi trường giống như căn phòng ấm áp cho con, nhưng trên thực tế lại chẳng khác nào cướp đoạt quyền tự do phát triển của chúng.
Một bà mẹ Do Thái là hàng xóm nhà tôi có hai cậu con trai, trong đó đứa lớn hơn bốn tuổi, còn đứa bé mới hơn một tuổi, luôn biết giữ một khoảng cách thích hợp với con cái. Cô thường đứng ở phía sau các con, cách chúng một khoảng không xa cũng không gần để khi bọn trẻ cần thì có thể nhìn thấy cô ngay, đồng thời cô cũng không quấy rầy chúng. Con trai lớn mải mê khám phá thế giới, trong khi con trai bé thích thú làm trò bắt, kéo, bò, tập nhận thức về thế giới xung quanh. Cảnh tượng này làm người mẹ Do Thái cảm thấy tự hào, cô nói: “Con em không cần quay đầu tìm mẹ, nhiều đứa sợ không trông thấy mẹ đâu nên luôn ngoái đầu lại phía sau.”
Những đứa trẻ luôn quay đầu tìm mẹ, thì không dám chạy xa, cũng không dám tiến về phía trước. Thuở còn nhỏ, con cái luôn nằm trong tầm mắt của người mẹ, người mẹ không bao giờ rời xa, lúc nào cũng kịp thời đáp lại tiếng gọi của con. Đến khi con lớn hơn, phạm vi tìm hiểu rộng hơn, lúc cần con có thể tới tìm mẹ ở chỗ làm, không lo mẹ bỏ mình. Cho đến khi đủ lông đủ cánh, không phải hoàn toàn dựa vào sự che chở của mẹ nữa, con sẽ tự động rời xa. Sự phân ly của hai mẹ con vốn là lẽ tự nhiên, là quá trình được thực hiện dần dần từng bước.
Nói đến đây, tôi chợt nhớ tới cuộc “cãi nhau vì yêu” giữa hai mẹ con bà bạn, do tôi tận mắt chứng kiến.
Con gái bà bạn tôi mời tôi đến phân xử giúp nó, con bé nước mắt giàn giụa, oán trách: “Cháu sắp ba mươi đến nơi rồi mà mẹ vẫn xem cháu như đứa trẻ lên ba. Buổi tối về nhà, sau bữa cơm, lúc thì mẹ cháu chạy sang xem cháu làm gì, lúc thì mang hoa quả cho cháu ăn, cháu không muốn ăn thì mẹ bắt cháu phải ăn, nói là ăn hoa quả tốt cho da.”
Bà bạn tôi cảm thấy rất tủi thân, rơm rớm nước mắt.
Mượn danh của tình yêu để kiểm soát người khác, ai sai đây? Con cái là khúc ruột của người mẹ, bẵng đi một lúc thấy con không ở bên, người mẹ sẽ cảm thấy trái tim mình như bị người ta đánh cắp.
Nhưng suy cho cùng, con cái vẫn phải bước ra ngoài xã hội, làm một người tự lập. Huống hồ vào tuổi dậy thì, bọn trẻ giống như con chim nhỏ học bay, khao khát được tôn trọng, mà rất nhiều sự tôn trọng lại đồng nghĩa với khoảng cách. Các bậc cha mẹ hãy giữ một khoảng cách thích hợp, vừa giúp duy trì mối quan hệ với con cái, cũng vừa giúp con trẻ phát triển lành mạnh.
Cách đây không lâu, tôi xem được câu chuyện đáng tiếc về một cháu gái mười bốn tuổi tên là Ninh Ninh trên ti vi, mẹ cháu phát hiện ra cháu lén lút xem phim người lớn, thế là hầm hầm mắng chửi cháu. Bà mẹ quá thất vọng về cô con gái, nhất nhất bắt nó phải khai ra nguồn gốc cái đĩa, cô ấy nghi ngờ Ninh Ninh bị bạn thân xúi giục. Cha mẹ ly hôn từ lúc cô bé sáu tuổi, Ninh Ninh sống cùng mẹ. Bà mẹ dồn hết tình yêu thương của mình vào cô con gái rượu, Ninh Ninh không những có thành tích học tập xuất sắc, mà còn hiểu phép tắc, nền nếp nên bà mẹ cũng cảm thấy an ủi phần nào. Chẳng ngờ, cô con gái ngoan hiền ấy lại làm chuyện tày trời này. Bà mẹ quyết định tra bằng được chân tướng sự việc, nước mắt cùng sự im lặng của con gái biến thành bằng chứng trong tay bà. Cảm giác bị sỉ nhục, hối hận và tội lỗi đan quyện vào nhau làm tâm trạng Ninh Ninh rơi xuống vực thẳm. Cô bé thường một mình thẫn thờ nhìn cảnh vật bên ngoài cửa sổ, hễ có người quen đi tới là lại vội vàng tránh mặt, dường như bí mật của cháu đã được công bố cho cả thế giới cùng biết, nên cháu chỉ muốn tìm cái hố để chui xuống.
Khi tìm hiểu về giới tính, ai cũng có phản ứng tự nhiên là ngại ngùng, xấu hổ, thanh thiếu niên thì lại càng lo sợ những bí mật về giới tính của mình bị người khác biết được, vì đó là điều không thể chia sẻ. Nếu phụ huynh phát hiện ra con em mình tiếp cận những thông tin về giới tính, cách xử lý tốt nhất là có điểm dừng, không nên tra hỏi nhiều, quan trọng nhất là phải bảo vệ lòng tự trọng của trẻ. Cha mẹ hãy cho trẻ một lối thoát, để chúng tự lĩnh ngộ, tránh đẩy chúng vào thế khó xử. Về sau, cha mẹ tìm cơ hội và chọn cách thức phù hợp, dạy những kiến thức về giới tính cho con trẻ.
Vào một buổi tối thứ sáu nọ, đã hơn mười hai giờ, tôi vừa thiu thiu ngủ thì loáng thoáng nghe thấy những âm thanh khó chịu phát ra từ phòng khách. Tôi bước xuống giường, vừa hé cửa ra, thì có tiếng tắt ti vi “phụt” một cái. Tôi cân nhắc, dứt khoát là mình không nên bước ra ngoài, lẳng lặng đứng nép vào góc cửa.
Bọn trẻ thấy hình như không có động tĩnh gì, một lúc sau, chúng lại mở ti vi, nhưng lần này tôi không nghe được những tiếng rì rầm ngoài kia nữa, vì chúng đeo tai nghe, tôi chỉ nhìn thấy tia sáng màn hình lóe lên qua khe cửa.
Tôi vẫn ở nguyên vị trí cũ, không vượt qua “Lôi Trì” nửa bước, cho các con không gian tự do bước vào tuổi dậy thì. Sau đó, mỗi tối thứ sáu, tôi có thói quen rửa mặt, đi ngủ trước mười hai giờ, còn các con tôi cũng không xem phim quá nửa đêm.
Các bậc cha mẹ cần sử dụng quyền uy ông trời ban cho mình đúng lúc đúng chỗ. Nếu sử dụng một cách bừa bãi, bất hợp lý, con cái sẽ tự chọc thủng bức tường ngăn ấy, chúng chẳng biết sợ là gì nữa, chúng coi cha mẹ là không khí, còn quyền uy chỉ là danh hão. Vì vậy, cha mẹ hãy cho con trẻ một không gian phù hợp để chúng thể hiện cá tính của mình và cũng là để giữ gìn mối quan hệ tình thân máu mủ.
Cha mẹ cần lựa chọn phương pháp giáo dục, phê bình trẻ nhỏ phù hợp, không nên nói đi nói lại nhiều lần. Cha mẹ cần để cho con có không gian suy xét lại mình, như vậy chúng mới dễ tiếp thu lời cha mẹ dạy bảo. Một số phụ huynh hay dài dòng, lúc nào cũng chất vấn con cái: “Con nghe thấy lời mẹ nói chưa?” Bọn trẻ vì khiếp sợ quyền uy của phụ huynh, vì muốn tránh đòn roi, nên chỉ có thể đáp: “Con nghe thấy rồi.” Trong khi chúng chẳng nghe thấy gì, lời vào tai trái ra tai phải, dần dần sẽ khiến con trẻ không phân biệt được đúng sai. Hơn nữa, phụ huynh thường xuyên phàn nàn, ngăn cản con cái tìm hiểu giới tính sẽ khiến trẻ “mất khả năng nghe”, xuất hiện “phản ứng O” trong tâm lý giáo dục, cuối cùng đánh mất hiệu quả giáo dục.
Có một lần, tôi thấy một người bạn của mình không kiềm chế, nặng lời quát mắng con: “Mày thật sự vô tích sự. Tao quá thất vọng về mày…” Tôi không thể làm ngơ, liền cắt ngang lời: “Ông hãy đọc bài viết trên tờ tạp chí này đi.”
Bài viết trên cuốn tạp chí kể về một câu chuyện rất bi thương: Một bé gái bốn tuổi cầm miếng sắt vẽ nguệch ngoạc lên xe ô tô của cha, để lại rất nhiều vết xước. Người cha nổi cơn thịnh nộ, dùng dây thép trói tay con gái, phạt đứng trong gara. Mấy tiếng sau, người cha mới chợt nhớ đến cô con gái, lúc này tay cô bé bị dây thép siết chặt, máu không lưu thông được, nên bắt buộc phải cắt bỏ hai bàn tay. Nửa năm sau, người cha mang xe đi phun lại sơn, cô con gái bé bỏng chìa hai cánh tay bị cắt mất bàn tay ra nói: “Cha, xe của cha lại đẹp như mới rồi, khi nào cha mới cho con hai bàn tay?” Người cha vì không chịu nổi câu hỏi ngây thơ ấy của con gái, nên đã dùng súng tự kết liễu đời mình.
Cha mẹ cũng cần lưu ý, không được kể tội cũ của con. Khi con cái mắc lỗi, các bậc phụ huynh thường lôi tất tần tật những chuyện bé như hạt vừng và đủ loại “việc xấu” của chúng ra phán xét, trách mắng, càng nói càng kích động, càng kích động càng giận dữ. Thật ra, con trẻ mắc một vài sai lầm trong quá trình trưởng thành của mình là chuyện hết sức bình thường, chúng sẽ chín chắn dần từ chính những lỗi sai ấy. Nên khi con trẻ mắc sai lầm, cha mẹ nên có thái độ phân minh, con mắc lỗi gì thì uốn nắn lỗi đó, không nên lôi cả tội khác vào nói.
Cha mẹ là người đưa con đến với cuộc đời này, nhưng cha mẹ không thể vịn vào cớ đó để đối xử không hay với chúng. Nhất là khi con đến một độ tuổi nhất định, có ý thức tự chủ, cách dạy con thô bạo sẽ hạn chế sự phát triển của trẻ. Chúng ta hãy để cho trẻ tự nhìn nhận lại mình từ trong sai lầm, cách giáo dục giữ khoảng cách có hiệu quả hơn rất nhiều so với kiểm soát, chi phối và độc đoán.
Một nhà giáo dục Israel nói: Giữ khoảng cách trong tình yêu là một nghệ thuật. Tại sao không gọi là kỹ thuật? Tôi nghĩ là vì khoảng cách trong tình yêu nằm ở tầng hiểu biết cao hơn, chúng ta chỉ có thể dùng trái tim để lĩnh hội, chứ không thể truyền đạt bằng lời. Chúng ta cũng không thể mang khoảng cách ấy ra cân đo đong đếm, cách tốt nhất là nên nắm bắt được tâm trạng của con trẻ.
Tôi từng đọc một câu chuyện như sau: tương truyền thời cổ có một vị thiền sư, một buổi tối đi tản bộ trong thiền viện, ông tình cờ phát hiện một cái ghế đẩu đặt cạnh tường rào. Ông lập tức hiểu ra có người xuất gia đã trèo tường ra ngoài, làm trái quy định của nhà chùa. Nhưng thiền sư không loan tin, ông lặng lẽ đi đến bên bức tường, dời cái ghế sang chỗ khác, còn mình thì ngồi thế vào đó.
Chưa đến nửa canh giờ sau, quả nhiên ông nghe thấy tiếng bước chân bên ngoài tường. Trong tích tắc, một tiểu hòa thượng trèo tường, giẫm lên lưng thiền sư, nhảy xuống sân thiền viện trong bóng tối bao phủ. Khi hai chân chạm đất, tiểu hòa thưởng mới ngớ người phát hiện ra, thứ ban nãy vừa anh ta giẫm lên không phải là cái ghế, mà là thầy mình. Tiểu hòa thượng luống cuống lo sợ, chẳng nói được lời nào, đứng nguyên tại chỗ, đợi thầy chỉ trích và xử phạt.
Nằm ngoài dự liệu của tiểu hòa thượng, thiền sư không nghiêm giọng trách phạt, ông ôn tồn nói:
“Đêm khuya trời lạnh, mau về mặc thêm áo vào.”
Giữa thầy trò còn làm được như vậy, huống hồ là cha mẹ và con cái với nhau. Bạn đừng nghĩ, vì tôi đẻ ra con tôi nên tôi muốn đối xử với nó thế nào là quyền của tôi. Làm sao các bậc cha mẹ có thể giữ một khoảng cách thích hợp với con cái? Đó là một môn nghệ thuật mà những người làm cha, làm mẹ nên nghiêm túc học hỏi.
Sự rộng lượng với con cái của phụ huynh do thái
1. Phụ huynh Do Thái hết sức phòng tránh những biện pháp trừng phạt nghiêm khắc hoặc khiển trách con em mình, họ cũng cố tránh cảnh cáo chúng bằng lời nói.
2. Nếu buộc phải trừng phạt con cái, phụ huynh Do Thái cũng tránh mỉa mai, nhiếc móc bọn trẻ, càng không cậy thế “tôi sinh ra nó, tôi nuôi nó” để mạt sát con cái.
3. Khi lên cơn giận, các bậc cha mẹ Do Thái chọn cách tránh mặt hoặc giữ im lặng là đối sách tốt nhất. Tránh mặt có thể khiến cho trẻ nhận thức được tính nghiêm trọng của sự việc, tránh bùng nổ xung đột giữa cha mẹ và con cái, đồng thời cha mẹ cũng tránh được những lời nói quá đáng làm tổn thương con trẻ trong lúc đang giận dữ.
4. Khi con cái chọc giận cha mẹ, bạn nhận ra cơn phẫn nộ trong mình đang dâng trào, bạn có thể nói ra tâm trạng của mình cho con biết theo ba cấp độ: “Mẹ rất không hài lòng với cách làm của con!” “Mẹ thật sự rất bực!” “Mẹ sắp bốc hỏa rồi!” Những cách nói này có hiệu quả hơn là nổi trận lôi đình.
5. Cha mẹ tuyệt đối không nên nổi giận trước mặt mọi người. Nếu không con cái sẽ cảm thấy quá mất mặt, từ đó nảy sinh ý nghĩ chống đối. Cha mẹ dạy bảo con cái vào những lúc thích hợp sẽ khiến chúng cảm thấy dù cha mẹ rất tức giận nhưng vẫn nghĩ đến thể diện của mình, nên sẽ giảm bớt biểu hiện đối đầu.
6. Sau khi xảy ra chuyện không vui, cha mẹ và con cái đều cần phải nhanh chóng lấy lại tâm trạng của mình. Đối với trẻ nhỏ, đôi khi một nụ hôn, một cái ôm hoặc là một câu nói “mẹ yêu con” cũng xoa dịu nỗi ấm ức của con ngay lập tức. Còn đối với những đứa trẻ lớn hơn, một cuộc đối thoại giữa cha mẹ và con cái là rất cần thiết.
Khi trừng phạt con cái, các bậc cha mẹ Do Thái thường để tay lên ngực tự hỏi:
Cách trừng phạt như thế có thể giúp sửa đổi những hành vi, cử chỉ không tốt của con không?
Khi áp dụng hình phạt với con, tôi có đang tức giận không?
Trừng phạt kiểu này có làm con tôi cảm thấy bị sỉ nhục hay xấu hổ không?
Khi không tức giận, liệu tôi có phạt con ngay lúc đó không?
Tôi có nên thử áp dụng biện pháp bù đắp tích cực trước hay không?
Liệu sự trừng phạt của tôi có thể dạy con tôi học cách cư xử đúng không?
Sự trừng phạt này có làm giảm nhẹ mức độ cần thiết của những lần phạt sau không?
Sự trừng phạt này có là một phần trong kế hoạch dạy con của tôi? Tôi có kích động khi phạt con không?
Hình phạt dành cho trẻ có cần nhất quán không?
Sự trừng phạt của tôi có hợp lý, công bằng và ngay thẳng không?
----
